Maddi Kültür

453 Tatar Geleneklerinde Havlu (Peşkir, Silgi) Maddi Kültür Konuklar gelinin işini beğenir, över, kutlar, iyi dileklerde bulunur. ‘Beyazı kutluyoruz, gelin mutlu olsun, eşit ömür olsun’ gibi dileklerle getirdiği hediyelerini tepsiye koyarlar. Селгегә кадау ‘peşkire dikme’ ise tersine konukların düyüne getirdiği armağanlarını gös- terilmedir. Düyünde kız binecek araba ya da kızak ve ona koşulan at peşkirlerle süslenirmiş. Bizim araştırmalara göre Kuznetsk, Melekes, Karsun yörelerinde 60-70 li yıllara kadar böyle devam etmiş. Rusya’nın Ulyanovsk ili Melekes ilçesine ait Atnagıl köyünde bazı informantlar kendi düyü- nünden beri sakladıkları peşkir, işlevli kızak örtüsü, çanlarını bize gösterdiler. Daha seyrek rastlanan kullanım örnekleri de var. Bazı yörelerde, mesela, Udmurtya’nın Gürye-Kala köyünde Yıl başıyle ilgili geleneklerde kılık değiştirip dolaşıcılar kuşak olarak kullanır. [Bayazitova, F., 2006, 124]. Bazı yörelerde nişanda, düyünde v.s. damad, onun arkadaşları bir omuzunun üstünden geçirip bağlar. Ortodoks Tatarlar kilisede evlendiğinde gelin ve damad yeni peşkir üzerinde duruyorlar. Tüm kreşenlerde ikon örtüsü olarak ta kullanılır. Peşkirin rolü Tatar halkının geleneksel yaşantı tarzı ile sınırlı kalmadı. Peşkirin önemi sadece onun dokumacılık sanatının en geniş kollanım alanı kazanan ürünü olmasından ibaret değildir. Uzun tarihi boyunca peşkir Tatar halkının milli özelliğini, ruhunu yansıtan bir unsur olarak şekillendi ve onun tüm kültürünü etkiledi. Tatar dilinde konu ile ilgili terim sistemi oluştu. Tatar frazeolojisinde ve atasözlerinde bu kavram halkın etik ve estetik değerlerini yansıtmak için kul- lanıldı. (Dil açısından konu başka bir çalışmamızda ele alındı). Tarihi boyunca peşkir belli tran- formasyon geçirip tüm sanat türlerinde yer aldı. ‘Kazan silgisi’ halk türküsü, klasik yazar Kerim Tinçurin’ın aynı adlı piyesi ve tiyatro oyunu ilk örnekler olarak gösterilebilir. Ş.Mannur’un ‘Çikken Sölge’ (İşlevli Peşkir) adlı şiirler kitabı, R.Haris’ın ‘Ak Sölge’ (Beyaz Peşkir) adlı şiirler kitabı, R.Zeydulla’nın ‘Sabantuy Sölgese’ (Sabantuy peşkiri) eseri ve başka eserlerin adları olarak Tatar ruhunu yansıtan peşkir alınmış. Çağımızda da peşkir kültürün tüm alanlarına yaşamaya devam ediyor. Popüler kültürde, reklamda, tüketim malları üretiminde, binalar interyeri ve eksteryerini stilize etmede, süslemede v.b. peşkir desenleri kullanılıyor. Bunun dışında ‘Kazan peşkiri’ folklor festivali, sanatçılar yarış- ması gibi faaliyetlerin adı olarak ta geçmektedir. Müzelerde birçok malzemeler bulunuyor. Ama tüm bunlara rağmen, çağımızda Tatar peşkiri, peşkir dokuma sanatı maalesef kaybolmak üzere. Bunun sebebi fikrimizce onun gündelik hayatta kullanımı olmamasındadır. Bildiğimiz kadarıyle birkaç otölyenin dışında tezgâhta peşkir dokumanın otantik usullerini bilen uzmanlar yok ve bu açıdan bu sanatın korunması ve kalkınması için topluluğun ve devletin yardımında ihtiyac var. Mühtelif açılardan konuyu incelemenin, Tatar kültüründe peşkirin oynadığı rolünü göstermede ve korunmasında önemli olduğu düşünülmektedir.