Maddi Kültür Öğeleri Olarak Cami, Türbe ve Eski Eserlerin İkinci Abdülhamidin Batılılaşma Anlayışı Çerçevesinde İşlevi

165 Maddi Kültür Öğeleri Olarak Cami, Türbe ve Eski Eserlerin II. Abdülhamid’in Batılılaşma Anlayışı Çerçevesinde İşlevi Maddi Kültür uygarlığının teknik-bilimsel yönünü tereddütsüz olarak izlemesi gerektiğine inanmaktadır. Bu iz- leme ise Mardin (2002)’in deyişiyle “Batı’nın tekniğini, idari sistemini ve bilhassa askeri teşkilatını ve eğitimini alma” (Mardin, 2002, s. 17) şeklinde olmalıdır. Batı uygarlığının özgürlükçü fikir- sel-düşünsel boyutunun ise Osmanlı Devleti’nin toplumsal ve inanç yapısına uygun olmadığını bu yüzden de devletin zararına olduğunu (Lewis, 2016; Kılınç, 2002) ileri sürerek Batı uygarlığının bu boyutundan uzak durulması gerektiğini düşünmektedir (Karal, 2007). Dolayısıyla II. Abdül- hamid’e göre Batılılaşma Osmanlı Devleti’nin kendine özgü İslami yapısını koruyarak bu yapıya Batı uygarlığından “akıllıca seçmek ve uygulamak şartı ile” (Lewis, 2016, s. 176) uygun ve yararlı öğelerin faydacı bir şekilde kaynaştırılmasıyla gerçekleşebilecek zaman alıcı bir olgudur. Böyle bir Batılılaşma anlayışı da kimlik arayışı açısından değerlendirildiğinde geleneksel bir modernleş- me olarak kabul edilebilir. Sonuç olarak, II. Abdülhamid döneminde gerçekleştirilen Batılılaşma, adına ‘geleneksel modernleşme’ denebilecek 19. Yüzyıl Batılılaşma çabalarının mutlakiyetçi, otokratik ama istekli ve eylemli bir kimlik kazandığı ve Batılılaşma düşüncesinin “kontrollü ve temkinli bir yenileşmeyi tercih eden; bir ayağı gelenekte, diğer bir ayağı modernleşmede olan” (Alkan, 2010, s. 64) bir yapı içinde daha derinlemesine anlaşıldığı bir dönemdir. II. Abdülhamid Armağan Albümleri Bu çalışmanın konusunu oluşturan II. Abdülhamid Armağan Albümleri ABD Kongre Kü- tüphanesi arşivlerinde bulunan ve 1800’ün üzerinde, tam olarak 1819, fotoğrafın oluşturduğu (Çelik, 2005; Eldem, 2015) 51 büyük boyutlu albümden oluşan bir seridir. 1880-1893 yılları ara- sında çekilen (Stockdale, [27.11.2017]) ve şu anda İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüp- hanesi’nde bulunan yaklaşık 33.000 fotoğraflık (Waley, 1991; Eldem, 2015) büyük bir arşivden derlenen bu serideki fotoğraflar fotoğrafçılarının ismine göre düzenlenmiştir. Abdullah Biraderler, Sébah & Joaillier, Boğos Tarkulyan (Febüs Efendi) gibi dönemin önde gelen fotoğrafçıları ve fo- toğraf stüdyolarının sırasıyla 1204, 61 ve 52 fotoğrafının bulunduğu bu albümde devletin temsilci- si olarak Mühendishane-i Berri Hümayun fotoğraf stüdyosunun da 60 fotoğrafı bulunmaktadır. Bu fotoğrafların dışında Harbiye Nezareti’nde çalışan bir şef ya da görevli olan (Waley, 1991; Genç ve Çolak, 2008) Ali Rıza Paşa’nın (1850-1907) çektiği bilinen 60 fotoğraf daha vardır. Micklewright’ın “örgütsel yapısı ve bunu destekleyecek teknik yeterliliği ile karmaşık bir iletişim stratejisi” ([27.11.2017], s. 10) olarak tanımladığı II. Abdülhamid Armağan Albümleri’nin temelinde iki ana güdünün yattığı ifade edilebilir. Bunlardan ilki Said (1998)’in “Batı tarafından, daha zayıf olduğu için, Doğu’ya empoze edilen bir doktrin” (Said, 1998, s. 278) şeklinde tanımla- dığı Oryantalizm’e karşı duruştur. Diğeri ise II. Abdülhamid’den önce ve onun saltanatı süresince gerçekleştirilen modernleşme atılımlarının fotoğraf yoluyla Batı evreninde propagandasının ya- pılması yoluyla Osmanlı Devleti’ne ilişkin olumlu, ilerlemeci ve Batılı bir devlet imgesi oluşturma çabasıdır. II. Abdülhamid’in tahta çıkmasından çok daha önce oluşup Batı zihninde kök salan Os- manlı Devleti ve kültürüne yönelik Oryantalist olumsuz bakış açısını fotoğrafın görsel dilini kulla- narak olumlu bir imgeye dönüştürmeye yönelik bir çaba olan II. Abdülhamid Armağan Albümle- ri’nin oluşturulmasındaki bir diğer önemli neden de Batı kamuoyunun Osmanlı Devleti ve Osmanlı