Madenci Folkloru

329 Madenci Folkloru Genel Konular Mesleki araç gerecin temini/yapımı konusu ise madencilerin çalışırken kullandığı morto- pikatör, lamba, batarya gibi iş gereçlerinin genellikle kendilerin yapamayacağı türden oluşuna bağlı olarak bu açıdan üzerinde ayrıca durulacak kapsamda değildir. Yalnız kazma, kürek gibi gereçlerle çalışanların bunların saplarını ellerine uygun biçimde kendilerinin yaptıkları ifade edil- mektedir. Sonuç Geleneksel mesleklerdeki kuşak bağlama, özel gün kutlamaları, meslek piri 9 inancı gibi motiflere madencilikte rastlanmamaktadır. Bunda madenciliğin ülkemizde nispeten yeni bir alan 10 oluşunun yanı sıra madenciliğin belli bir mesleki bilgi yerine daha çok kol ve makine gücüne da- yalı bir üretim biçimi oluşunun da etkisi vardır. İlk madencilerin mükellefiyet gibi zorlayıcı yollarla çalıştırılması ve bu dönemlerde çalı- şanların yer altının zorluğuna ve içerdiği tehlikelere bağlı olarak ilk fırsatta emekli olması ya da işi bırakması madenciliğin bir meslek olarak benimsemesini ve buna bağlı olarak da bir meslek olarak gelecek kuşaklara aktarma isteğini engellemiş de olmalıdır. Benzer biçimde, çalışanların çok farklı kültürlerden gelmeleri 11 ve çalışma süresinin sonunda genellikle bölgeyi terk etmeleri de madencilikle ilgili ortak bir kültür birikimin oluşmasında olumsuz rol oynamıştır. *Madencilikle ilgili kültür motifleri asıl olarak halk edebiyatı alanında, özellikle efsane ve ona yakın türdeki anlatılarda yoğunlaşmaktadır. Bunların içeriğine bakıldığında ise büyük oranda yer altında hep var olan kaza ve ölüm tehlikesine ve ölüm korkusuna işaret ettikleri görülmek- tedir. İçerik böyle olsa da anlatılar yapı, işlev ve motifler açısından Anadolu anlatı geleneğiyle örtüşmektedir. *Anadolu [meslek] folkloruyla koşutluk gösteren başka bir yan da içerikleri farklı olsa da madene yeni girenlere yapılan meslek şakalarıdır. Usta-çırak [yedek] arasında informel bir ilişki- nin varlığı ve bunun gündelik hayata yansıması da aynı bağlamda değerlendirilebilir. 1 Yapılan görüşmelerde madenciler çoğunlukla mesleğin zorluğundan ve tehlikelerinden söz etmekte iken buna bağlı olarak madencilerin herkesten farklı bir mesleği icra ettiklerinin bi- 9  Kömürü bulduğu kabul edilen Uzun Mehmet’in kömürü nerede ve ne zaman bulduğuna ve sonrasında başına gelenlere dair anlatılar bölgede yaygındır. Uzun Mehmet adı bölgedeki yer adlarında geçmekte, kurum-kuruluş adlarında da sıklıkla kullanılmaktadır. Bu bakımdan alan için meslek piri anlayışına yakınsa da Uzun Mehmet’in madenlerde çalıştığına dair herhangi bir bilgiye ya da anlatıya rastlanmamıştır. Batı kültüründe ise Azize Santa Barbara madencilerin koruyucusu [piri?] kabul edilmektedir. Döneminde dört aralık gününde öldürüldüğünden bu tarih dünyada Madenciler Günü olarak kabul edilmiştir. Madenciler Günü ülkemizde de çeşitli etkinliklerle kutlansa da Azize Barbara’nın bu yönüyle bölge madencileri arasında yaşadığı gözlemlenmemiştir. 10  Zonguldak havzasında kömür üretimi 1930’lu yıllarda başlamış, o günden bu yana üretim Bahriye Nezareti, Barclay Kardeşler, Ereğli Maadin-i Hümayun Nezareti, Zafiropulos Kömür Kumpanyası, İngiliz Kömür Kumpanyası İşletmeciliği, Courtgi Şirketi, Karamanyan Kumpanyası, Ereğli Şirket-i Osmaniyesi, Rombaki Kumpanyası, EKİ, TTK gibi çok sayıda yerli/yabancı özel kuruluş ve kamu kurumu tarafından yürütülmüş. 11  Yaklaşık iki yüzyıllık kömür üretimi tarihi boyunca bölgede İtalya, Almanya, Fransa gibi ülkelerden gelen on kadar farklı yabancı dil konuşuru, yurt içinden otuz kadar ilden göçen farklı ağız konuşuru, sermaye sahibi, yönetici, teknik personel, usta veya işçi olarak bulunmuştur.