Malatya Beşkonaklar Etnoğrafya Müzesi ve Akcebe Koleksiyonunda Bulunan Madeni Tepelik Örnekleri

50 Dr. Songül ARAL T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı olan madeni takıların, günümüz kuyumculuk sektöründe yaşanılan üst düzey üretim yöntem ve tekniklerine kaynak olduğu gözlenebilmektedir. El yapımı madeni takıların, seri üretimlere göre zaman alan, sabırla üretilen geçmiş örneklerinin, günümüze ulaşabilenlerinin yetersiz oluşu, bu takıların önemini arttırmaktadır. Malatya yöresinde geçmişte kuyumculuk alanında özgün model- ler üretildiği görüşme yapılan kuyumcular ve yazılı kaynak bilgileri sonuçları arasındadır. Halep işi, Şam işi diye adlandırılan bilezikler, hap adı verilen burmalı inci gerdanlıklar yörenin belirgin işleri arasındadır. Malatya İline ait tarihi bilgilerinin yer aldığı, il kütüphanesi demirbaş kayıtlarında yer alan, 1973 yılı Malatya İl Yıllığına göre el sanatlarına ait bilgilerin yer aldığı tabloda üye sayısı ve dernek adı olarak, ilde 58 işyeri kaydı ile kuyumcular derneği mevcuttur. Anadolu’da, El Sanatları içinde yer alan kuyumculuk alanında çalışmış ve yaşamış birçok usta bulunmaktadır. Cumhuriyet sonrası dönemde sınırlı üretimin olduğu Anadolu illeri arasında bulunan Malatya’da, kuyumculuğa ait sözlü kaynaklara ulaşılabilmektedir. İlde bulunan kuyumcu atölyeleri ve üretim yapmış ustalardan biri de İlhami Hoşhanlı us- tadır. Bildiri çalışmasında tepeliklerin yapım teknikleri usta tarafından aktarılmıştır. Malatya’da 1933 yılında dünyaya gelen, Kuyumcu ustası İlhami Hoşhanlı uyguladığı teknikler ile sanatını, 13 yaşında başladığı mesleğinde, 1940’lı yıllarda çalışma koşullarına ait bilgileri aktarırken günümüz ile kıyaslama ve değerlendirme yapmaktadır. Savatlı gümüş bileziklerin ilde satışının oldukça yüksek talepler olduğu için, Maraş ve Antep iline gönderdiklerini vurgulamaktadır. Gümüş kemer, tepelik, alınlık, yanak dövenlerin köylerde kullanıldığını, tamiratlarının da yine üretim atölyelerin- de yapıldığını belirtmektedir. Malatya ile özdeşleşmiş altın takılardan olan üzümlü çakma bilezik, anahtarlı bilezik, üzümlü küpe, incili küpe üretiminin çevre illerin taleplerini de karşılayacak şekil- de ürettiklerini ifade etmektedir. Gümüşü almak için çoğunlukla İstanbul’a gittiklerini, altın için müşterinin getirdiği hurdala- rın satın alındığını, eritilip geri dönüşümü ile işlediklerini anlatmaktadır. İlhami ustanın geçmişte kullandığı kalıplar ve kullanım teknikleri incelendiğinde ulaşılan sonuçlara göre; İlhami usta atölyesinde kendi üretimleri olan ve elde yaptıkları kalıpları kullanarak tepe- likler üretmişlerdir. Tepeliklerde kullandığı süsleme desenleri, genellikle aynı motiflerin farklı bi- çimlerde düzenlenmesiyle elde ettiği bezemelerdir. Daire ve daireden oluşturulan küreler(güher- se), baklava dilimi, üçgen gibi bütünü oluşturacak, geometrik süsleme yapılacak maden yüzeyin belirlenen bölümleri çeşitli oyma aletleri yardımı ile oyulmaktadır. Oyma işleminde çelik kalemler ile çekiç kullanılmaktadır. Oyulan motifin dıştan içe hareketlerle şekil almasının önemli bir ayrıntı olduğunu belirtmektedir. Farklı büyüklüklere sahip uçları bulunan kalemler ile kalıplar kimi zaman mengene yardımı ile oyulmaktadır. Yüksek ve alçak kabartmalı desenlerin oyulduğu çelik kalıplar döküm altın ve döküm gümüş için kullanılmaktadır. Kalıp ile madeni levhalar üzerine pres baskı ile ağırlık uygulanması yoluyla desenler çıkarılmakta ve tepelikler üretilmektedir. Savatlı birçok tepelik yaptığını özellikle çevre köylerden istek olduğunu belirtmektedir. Savat yapım tekniği ile yapılacak yüzeyi kalemlerle derin kazıma tekniğinde bezemeler yaparak işlemektedir. Kazıma desenler üzerini, toz hale getirdikleri savat