Malatya Beşkonaklar Etnoğrafya Müzesi ve Akcebe Koleksiyonunda Bulunan Madeni Tepelik Örnekleri

42 Dr. Songül ARAL T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 167). Bir Anadolu kadının başındakilere bakarak onun evli, bekâr, sözlü, dul, çocuklu, nişanlı olup olmadığını anlamak mümkündür (Araz, 1989,s. 37). Baş süslemelerinin bir parçası olan Tepelik- ler , kadın fesleri üzerine dikilerek veya doğrudan doğruya saç üzerindeki tülbent üzerine yerleşti- rilerek kullanılan çoğunlukla gümüşten bazen de altından yapılan baş süsüdür (Kuşoğlu, 1994,s. 37-221). Anadolu kadın baş süslemelerinde önemli bir yer tutan tepelik, hafif çukur ve dairesel olup fesin üzerine yerleştirilerek kullanılan bir takı çeşitidir (Özbağı, 1993,s. 14). Konargöçer ve yerli Türkmenler’ de de kadın başlıklarına çok önem verilmektedirler. Türkmen kadınının, pul ve boncuklarla süslü örtüleri, “Tepelik”, “yanaklık”, “alınlık”, “tomako”, “ilmeçer”, “cıngıl” ve “sakandı- rık” adları taşıyan baş takıları, oldukça dikkat çekicidir (Kırzıoğlu, 1992,s.48- 135). Tepelikler fesin üzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz, serpuş gibi saç üzerine oturtularak da kullanılmaktadır. Fesin veya başın üzerine oturtularak kullanılan dairesel yapıya sahip tepe- liklerin merkezinde; bazen renkli bir taş, bazen de süsleme teknikleriyle motifler yer almaktadır. Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuş değişik penez ve boncuklar bulunmaktadır (Özbağı, 1993,s. 14). Gümüş ve altının yanı sıra az değerli başka alaşımlarla da hazırlanan tepelikler fes ve külah gibi kumaş yapılı başlıkların tepesine oturtulup kenarları da para, zincir gibi sarkıtlarla süslenmektedir (Kırtunç, 1990,s. 78). Şekil bakımından aynı olmalarına rağmen tepelikler, kul- lanacak kişiye göre malzeme, teknik, süsleme özellikleri ve kullanıldığı yöreye göre farklılıklar göstermektedir (Özbağı, 2004,s.208). Tepelik yalnız kadın feslerinde kullanılmıştır. Yalnız fes üstünde değil, doğrudan, bir ser- puş gibi saç üzerine de oturtularak kullanılmıştır. Fes üzerine konulanlar, altından, gümüşten, yaldızlı bakırdan fes tablasını örtecek şekilde yapılmış daire şeklinde, oymalı nakışlı madeni bir levha olup etrafı altınlarla veya inciler, inci püskülcükler asılarak süslenirdi (Koçu, 1996,s.227). Tepelikler genellikle yapılıp kullanıldıkları bölgenin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Bazı ailelerin tepelikleri büyük şehirlerdeki ustalara yaptırdıkları ve oldukça ihtişamlı oldukları bilinmektedir (Kuşoğlu, 1998,s. 32). Anadolu’ da tepelikler günlük yaşamda kullanıldığı gibi gelin başı olarak da kullanılmaktaydı. Günlük yaşamda daha sadeleri tercih edilen tepeliklerin gelin başı olarak kullanılanları daha gösterişlidir. Ekonomik güce göre tepeliklerin üzerinde zümrüt, elmas gibi değerli taşlar ya da turkuaz, mercan gibi yarı değerli taşlar bulunmaktadır. Tepeliklerin üzerinde nazardan korunmak için mavi boncuklar kullanılmaktadır. Anadolu’da genelde gümüş, bakır ve nikelin karışımı olan “bafon” en çok kullanılan malzemedir. Altın tepelikler çoğunlukla İstanbul ve çevresinde kullanılmıştır (Erkaplan, 2013,s.120). 1.2. Araştırmanın amacı, önemi, sınırları Malatya İl merkezinde tespit edilen madeni tepeliklerin biçim, boyut, malzeme, süsleme ve kompozisyon özelliklerinin teknik olarak belirlenmesi ve tanımlanması inceleme konusunun amacıdır. Literatür taramasında Malatya madeni tepelikleri ile ilgili kaynak sayısının sınırlı olması çalışmanın önemini arttırmaktadır. Bildiri çalışmasıyla Anadolu halk kültürüne ait değerlerden biri olan madeni takılardan biri olan baş takılarından tepeliklerin Malatya örnekleri bakımından incelenmesi ve tanıtılmasının sağlanması bakımından konu önem taşımaktadır. Araştırmanın sınırlılıkları bakımından yapılacak diğer çalışmalara destek olacak bilgiler içermesi bakımından da önemlidir.