Mevlana’nın Mesnevi’sinde Yılan ve Ejderha Motifi

36 Arş. Gör. Seda AKSÜT ÇOBANOĞLU T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı “İblis, ululanmayı huy edinmişti de eşekliğinden Âdem’i kendisinden aşağı gördü. “ Benden daha ulu başka birisi yok ki. Benim gibi bir kişi, ona secde eder mi?” dedi. Ululuk zehirdir. Ancak, ta ezelden panzehire sahip olan ruh müstesna. Dağ, yılanla dolu ise içerisinde panzehir yeri bulundukça korkma.” 71 Sonuç olarak Mesnevi ’de yılan motifinin genellikle tasavvuf bağlamında kullanıldığı, veril- mek istenen mesajı iletmeye aracılık eden didaktik bir unsur olarak, anlatımı güçlendirme fonksi- yonuyla yer aldığı görülmüştür. Yılan ve Mevlana’nın “büyük yılan” anlamında kullandığı ejderha, Mesnevi ’de genellikle olumsuz bir motiftir. Bu motif, çoğunlukla nefsin kötü taraflarını ifade etmek için kullanılmıştır. Bunu bir mutasavvıf olarak Mevlana’nın İslam tasavvufunda yılanı nefsin kötü yönlerini gösterme eğiliminin bir parçası olarak değerlendirebiliriz. Bu motif Mesnevi ’de nefis dı- şında dünya malı, cehennem, ölüm, kaza ve kader, şeytan, hırs, şehvet vb. gibi çeşitli olumsuz kavramlara teşbihle de kullanılmıştır. Mevlana, anlatımını güçlendirmek ve tasavvufi konuları daha anlaşılır hâle getirmek için genel anlamda iyi ve kötü kavramların/olayların zıtlığından fay- dalanmış, yılan motifi bu zıtlığın genellikle kötü/olumsuz cephesini oluşturmuştur. Yılana yüklenen tüm bu anlamlar, bu motifin hikâyelerde çok katmanlı bir anlam örgü- süyle yer aldığını ve çağrışım zenginliğiyle, verilmek istenen mesajı çok boyutlu bir mahiyete kavuşturduğunu göstermektedir. Mevlana’nın, düşüncelerini ve dini, ahlaki, felsefi nasihatlerini iletmek için kullandığı bu motifi, İslam tasavvuf geleneği çerçevesinde ele aldığını söyleyebiliriz. Mevlana, yılanın gözüne zümrüt tutulması, hazinelerin başında bekçilik yapması gibi halk inanç- larından da faydalanarak hitap ettiği kitlenin aşina olduğu kültürel unsurlar aracılığıyla kültürel göndermeler yaparak mesajının daha etkili olmasını sağlamak istemiş de olabilir. Bu anlamda Mevlana’nın Mesnevi ’de yılan motifinin kendi kültürel atmosferindeki anlamını muhafaza ettiği ve devam ettirdiği söylenebilir. KAYNAKÇA • Abiha, Birsel Çağlar. Anadolu Türk Kültür Geleneğinde Şahmaran . Yayınlanmış Doktora Tezi. Kocaeli: K.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. • Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi- Oğuzların, Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mito- lojisi . Ankara: Bilgesu Yayınevi, 2012. • Budge, E. A. W.. The Gods of Egyptians or Studies in Egyptian Mythology . Vol. 1, London: Methuen, 1904. • Campbell, Joseph. Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri . Çev. Kudret Emiroğlu. 2. Bs. Ankara: İmge Kitabevi, 1996. • Çakır, Emine. Hikâye-i Şahmeran Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme . Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: K.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011. • Çıblak, Nilgün. “Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi . C. 16. S. 1. 2007, ss. 185-196. 71  Mesnevi , 2. Defter, 3463-3465.