Müzik, Oyun ve Eğlence- Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Çalışmaları

46 Prof. Dr. Nilgün ÇIBLAK COŞKUN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Bu oyunları düğünlerde halkı eğlendirmek ya da köy odalarında vakit geçirmek için oy- nanan oyunlar; baharın gelişini kutlamak ve üremeyi arttırmak, yağmur yağdırmak için oynanan dinî nitelikli taklitli oyunlar; mahsulün bol olduğu yıllarda hasat sonu yapılan oyunlar şeklinde sıralamak mümkündür. Köken itibariyle ilkel dönem insanının dinî inançlarına, bolluk-bereket törenlerine uzanan köy seyirlik oyunlarını, oynanma zamanı ve içeriğine göre; 1. Belirli bir takvimi olan törensel ya da büyüsel (ritüel) nitelikli oyunlar 2. Kış aylarında kına, nişan, düğün vb. toplantılarda eğlence amaçlı oynanan oyunlar olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür (Artun, 1994: 25). Ritüel kökenli köy seyirlik oyunlarında şenlik, büyü, bolluk, bereket motifleri iç içedir. Tak- lit, eylem ve toplu katılma, doğaya karşı büyüyle korunma şeklidir. Bu tür seyirlik oyunlarda sü- rekli bir çatışma vardır (Artun, 1994: 25). Bu çatışmalar; eski ile yeni, iyi ile kötü, bolluk ile kıtlık, yaz ile kış, ak ile kara, güçlüyle zayıfın çatışmasıdır. Çatışmalar ya uzlaştırılarak giderilir ya da bir tarafın, o da daha çok iyi olanın, baskın gelmesiyle sonuçlanır. Anadolu’daki köy seyirlik oyun- larında genellikle ak-kara çatışması işlenmiştir. Karanın temsilcisi genellikle Arap’tır. Bunun yanı sıra bazı yörelerde karayı; kadı, gelin ya da iki kız kardeşten biri de temsil edebilmektedir (Özhan, 1985: 71). Buradaki ak, sürekli iyinin, yazın, gündüzün yani aydınlığın; kara ise kötülüğün, kışın ve gecenin yani karanlığın simgesidir. Bu zıtlıklar, doğanın düzenli değişimiyle yaratılan mitlerin yer aldığı tören ve şenliklerle ilgili inanışları, çeşitli pratikleri yansıtması bakımından da önemlidir. Başlangıçta doğanın canlanması, yeni yılın uğurlu ve bereketli geçmesi, kötülüklerin kovu- lup iyiliklerin çağrılması içerikli dinî-büyüsel törenlerden kaynaklanan köy seyirlik oyunları, günü- müzde dini, tarihi ve sosyokültürel hayattaki gelişmelere bağlı olarak amaç ve biçim değiştirmiştir. Zamanla ritüel özellikleri geri plana itilerek eğlence amaçlı törenlerde hoş vakit geçirmek amacıy- la oynanır hale gelmiştir. Diğer taraftan kitle iletişim araçlarının yaygın olarak kullanımı, günümüz insanını alternatif eğlence araçlarına yöneltmiş, köy seyirlik oyunları da bu gelişmelerden olum- suz anlamda etkilenmiştir. Ancak bugün de kırsal çevrelerde, köy seyirlik oyunlarının özellikle kış aylarında, düğünlerde, şenliklerde, dinî ve milli bayramlarda bolluk ve bereketi sağlamak ve eğlenmek amacıyla oynandığı bilinen bir gerçektir. Güney illerinden Mersin’de, köy seyirlik oyunu çıkartma geleneği eskiye oranla zayıflamış olsa da hâlâ canlılığını korumaktadır. Özellikle geçimini tarım ürünleriyle ya da hayvancılıkla sağlayan köylüler, yoğun olarak kış aylarında çeşitli seyirlik oyunlar çıkartmaktadırlar. Bu oyun- lar arasında “deve botlatması” ile “âşuk-mâşuk oyunu” hem içeriği, yapısı ve işlevi hem de köy ortamının dışında ilçelere taşınarak şenlik ve festival gibi eğlence ortamlarında da icra edilmesi açısından ayrı öneme sahiptir. Bu bildiride, Mersin ilinde yaptığımız alan araştırması sonucunda sözlü kültür ortamın- dan gözlem ve görüşme yöntemiyle derlenen deve botlatması ve âşuk-maşuk oyunu; oynanma zamanı ve yeri, oynanma nedeni, oyuncu kadrosu açısından ele alınıp incelenmiştir. Oyunların biçim, içerik ve yapı özelliklerinin yanı sıra icra ortamın özellikleri üzerinde de durulmuştur. Ayrıca