Neolitik Çağ

1.3.2.1. Yerleşimler ve Mimari Anahtar Kelimeler: Türkiye, Çanak Çömlekli Neolitik, Yeni yerleşimler, köyler Önceki çağın ön plana çıkan iki bölgesi Güneydoğu ve Orta Anadolu’ da Çanak Çömleksiz Neolitik’ ten Çanak Çömlekli Neolitiğe nasıl geçildiğine ilişkin veriler bulunmasına karşın diğer bölgelerde yerleşimlerin ilk kez bu çağda oluşturulduğu görülür. Güneydoğu Anadolu’da kimi yerleşimlerde çok odalı, birbirine paralel olarak düzenlenmiş yerleşim planı sürdürülürken, daha küçük ölçeğe düşen kimilerinde yapılar taş temelli kerpiç duvarlı, eklemeli olarak büyütülen planlara dönüşür. Kimilerinde ise tamamen terk edilir, onların yerini yenileri alır. Orta Anadolu’ da da benzer bir durum izlenir. Bazı yerleşimler kısa bir süre devam ettikten sonra terk edilirken farklı yerleşim yerleri kurulur. Bunların hepsinde önceki Çağın bitişik düzende, gereksinime göre eklemelerle geliştirilen yapılanması sürdürülür. Çatalhöyük’ de yapılara hâlâ damdan girilir. Kerpiç ( Çatalhöyük), edinimi kolay olan yerlerdeki bazı yerleşimlerde (Köşk Höyük, Tepecik-Çiftlik) taştan inşa edilen yapılar bitişik düzende ancak daha büyük ölçülerdedir. Bu planlama ile yerleşimler doğal olarak korumaya alınır. Her yapıda, altları aynı zamanda mezar olarak kullanılan sekiler, depolama amaçlı 1-2 küçük bölme, dikmeler, ocak, fırın gibi donanımlar yer alır. Bu donanımlara Çatalhöyük’ de kendine özgü kabartma ve resimlerden oluşan bezeme elemanları eklenir. Göller Bölgesinde kimileri bitişik, kimileri birbirinden bağımsız olarak yapılmış konutlar dörtgen planlı ve çoğunlukla tek mekânlıdır. Her evde uzun duvarın ortasındaki kapının karşısında gelen kısımda yanlarında küllükleri olan yarı oval planlı ocak bulunur. Seki ve işlikler diğer donanımlardır. Bademağacı’nda ise depolama üniteleri kilden yapılmış, dörtgen sandık biçimli, çok gözlü, petek biçimlidir. Aynı bölgedeki Höyücek’ te normal kerpiçlerle birlikte bir yüzleri dışbükey ( plano- convex) kerpiçlerin de kullanılmış olması bir ayrıcalık oluşturur. Yapı malzemesi Anadolu’ nun büyük kısmında taş veya kerpiç iken Ege, Marmara bölgesi ve Trakya’ da bunların yerini dal- örgü ve ahşap gibi daha hafif malzemeler alır. Bu bölgelerde yuvarlak planlı yapılar görülür. Önceki dönemin belli işlevler için yapılmış anıtsal mimarisine rastlanmaz. Buna karşın diğer yapılarla aynı planda yapılmış duvar bezekleri ve çok sayıda tanrıça heykelciğinin ele geçtiği Çatalhöyük’ deki bazı yapılar ile Höyücek’ teki bir bina tapınak olarak tanımlanır. Göller bölgesinde Bademağacı ve Kuruçay, Trakya’ da Hoca Çeşme ve Aşağı Pınar’daki kalıntılar bu dönemde savunma mimarisinin geliştirildiğini kanıtlar.