Neolitik Çağ

1.3.1.2. Sanat Anahtar Kelimeler: Türkiye, sanat- zanaat, ilk heykeltıraşlık, taş kap bezekleri. Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’da, insanlık tarihinde ilk kez, anıtsal tam plastik heykeller ve kabartmalar yapılmaya başlar. Bu tarz buluntuların büyük kısmı “Kamu Binaları”nda ele geçer. Yapıların ortasında ve duvarlarında (Göbekli Tepe) yer alan T biçimli dikilitaşlar kabartmalarla bezelidir. Bazı dikilitaşlara kabartma olarak yapılmış kol ve eller işlenir. Bu nedenle onların birer insan figürünü temsil ettiği öngörülür. Dikilitaşlardaki kabartmaların çoğunda birbiri ile ilişkisiz hayvan motifleri yer alır. Yılan, tilki, yaban domuzu, kuş sıklıkla işlenirken yaban sığırı, gazal, yaban eşeği, kurbağa, örümcek gibi hayvanlar daha enderdir. Göbekli Tepe’ nin hayvan ağırlıklı tasvirlerine karşın Nevali Çori’ de insan tasvirleri ağırlıklıdır. Çoğu heykellere ait olan parçalar duvar dolgusu içinde ikinci kez kullanılmış olarak bulunduğu için orijinal konumları bilinmez. Bunlar içinde parçalar halinde ele geçmiş insan ve hayvanların yer aldığı birleşik heykel grubunun bir totem direği gibi kullanıldığı düşünülür. Küçük sanatlara ait ürünler içinde taş ve kilden yapılmış insan, hayvan heykelcikleri yer alır. Kadınların çıplak, bazıları giyinik olan erkekler stilize veya gerçekçi olarak işlenir. Bu çağda esas olarak birer zanaat kolu olarak geliştirilmiş birçok dal karşımıza çıkar. Bunlar alet ve taş kap yapımı, hasır- sepet örgücülüğü, deri- kemik işçiliği, takı yapımcılığı gibi çeşitler gösterir. Yeni malzeme ve tekniklerin denendiği bu zanaatlarda beceri kazanmış ustaların ürünleri dönemin sanat eserlerine dönüşür. Çağın yeni malzemeleri taban sıvaması, kap, heykelcik yapımına kadar değişik yerlerde kullanılan söndürülmüş kireç ve bakırdır. Yongalanarak yapılmış aletlerin yerini sürterek tüm yüzeyleri düzeltilmiş ve parlatılmış aletler alır. Bu yeni teknoloji ile her türlü taştan farklı ürünler ortaya çıkar. Çoğunlukla değişik renkte klorit gibi kolay işlenebilen taşlardan yapılmış kaplar kâse, tabak, bardak gibi çeşitlere sahiptir. Büyük kısmı düz olarak bırakılmasına karşın çoğunluğu kazıma veya kabartma bezekli taş kaplar özel bir grup oluştur. Bezemede genellikle düz çizgiler, içi taralı üçgenler, dik veya yatay konumda zikzaklar, dalgalı hatlar gibi geometrik motifler gruplar halinde düzenlenir. Bu grup içindeki ayrıcalıklı örneklerde ise figürlü bezekler bulunur. Akrep, yılan sıraları, örümcek, böcek türü hayvanlar, bazı soyut motifler ve insan ve/ veya hayvan figürleri kullanılır. Göze hoş görünen farklı renklerde, bir kısmı akik gibi az bulunan taşlardan takılar değişik biçimlerdedir. İkinci evresinden itibaren doğal bakır ve bir tür bakır oksit olan malahit’ in ısıtılıp dövülmesi ile yapılan boncuk, bız, iğne, olta gibi eşyaların üretimi bu çağın en önemli yeniliğidir. Figürlerle bezeli bileği taşları, havanelleri, bir ya da iki yüzleri bezekli küçük boyutlu taş tabletler diğer malzemelerdir.