ESER ADI

11 7. 5 Osmanlı’da Müzik Kaynakları Anahtar Kelime: Divan Edebiyatı, Abdülkâdir Merâgî, Farabi. Geleneksel Türk Mûsikîsi ile ilgili nazariyata dayanan eldeki ilk veriler, bizi Al Fârâbî (873- 950) dönemine götürmektedir . Türk kökenli olduğu düşünülen bu bilginin, Orta Asya coğrafyasında zamânının kültürel birikimlerini özümseyerek, o dönemki uluslararası bilim dili Arapça ile, birçok başka eserinin yanı sıra, mûsikî nazariyatını konu edinen; eski Yunan filozofu Pisagor'un çalışmalarından esinlenerek yazdığı, “Kitâbü'l Mûsikî'ül Kebir” adlı bir edvarı bilinmektedir . Fârâbî'yi izleyen birkaç yüzyıl içinde, 995 yıllarından elimize ulaşan ihvânü's sâfâ (dostlar meclisi) risâleleri , İbn-i Sînâ'nın (980-1037) mûsikî üzerine yazıları ; Mevlevîliğin kurucusu Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin (1207-1273) “sûfî mûsikî”ye yeni bir yön verişi ; Safiyüddin Urmevî'nin (1216-1294) ses perdelerini, makamları ve ikâları açıklayan “Kitâbü'l Edvar”ı ; mûsikî ilmi üzerine Kutbettin Şirâzî'nin (1236-1311) uğraşıları ve “Cami'ül Elhan”, “Telhis-i Cami'ül Elhan”, “Kenzü'l Elhan”, “Zudbetü'l Elhan”, “Şerhü'l Kitâbü'l Edvar” , “Makâsidü'l Elhan” , “Feva'id-i Âşere” , “Zikrü'l Negam Usûlha” ve “Ruh Perver” gibi çeşitli nazarî eserleriyle tanınan Abdülkâdir Merâgî (1360-1435), sonrasında Osmanlı Devleti'nde, II. Murat'a (1404-1451) sunmuş olduğu “Edvâr-ı Mûsikî”siyle bilinen Hızır bin Abdullah'ın; bu edvarı aynı yıllarda Türkçeye çeviren Amasyalı Şükrullah'ın (1388- 1464) ve II. Murat'a itâfen yazdığı Muradnâme'sinde mûsikî ilmine bölüm ayırmış olan Bedr-i Dilşad'ın isimleri kuramcı olarak fark edilmektedir. Yine o dönemde yazıldığı bilinen nazarî eserler arasında, Bedr-i Dilşad'a ait “Nekâvetü'l Edvar” , Merâgî'nin oğlu Abdülaziz Çelebi'ye ait bir başka “Nekâvetü'l Edvar” ve Fetullah Şirvânî'nin edvarı bilinmektedir. İstanbul'un fethiyle Orta Çağ'ın sona erdiği yıllarda, mûsikî makamlarına ve usûllerine eğilen Lâdikli Mehmet Çelebi'nin, “El Fethiyye fî'l Mûsikî” adlı bir eserini Fâtih Sultan Mehmet'e (1432- 1481) ithaf ettiği, bundan başka, yine mûsikî ilmine değinen “Zeynü'l Elhan” adlı eserini 1483'te II. Bâyezid'e (1447-1512) sunduğu bilinmektedir. Aynı dönemin tanınmış bir diğer nazariyecisi de, “Makâsidü'l Edvar” başlığını taşıyan eseriyle, Merâgî'nin torunu olan Mahmut Çelebi'dir. 15. yüzyılın sonlarına doğru tanınmış bir mûsikîşinas, “Şevknâme” adlı eseri ile bilinen Abdül Ali Efendi'dir”. Sonraki dönemlerde, dînî mûsikî yapıtlarıyla, Hatip Zâkirî Hasan Efendi (1545-1623) , bestekârlığıyla Gâzî Giray Bora Han (1554-1607) ve II. Selim'e (1524-1574) sunduğu “Saznâme” ile Durak Ağa (ö. 1566), göze çarpmaktadırlar. 17. yüzyılın başlarında, tanburî bestekâr Benli Hasan Ağa'yı (1607-1664) , bestekâr Mevlevî Yusuf Dede'yi (ö. 1670) ve Batı notasyonu ile yazdığı “Mecmua-i saz-ü söz” adlı eseriyle tanıdığımız Ali Ufkî lâkaplı Polonya asıllı Albert Bobowski'yi (1610-1675) görülmektedir. 17. yüzyılın sonlarına doğru ise, Hâfız Post (1630-1694), Buhûrizâde Itrî (1640-1712), Hâfız Kömür (1645-1690), Çömlekçizâde Recep Çelebi (ö. 1701) ve Seyyid Nuh (ö. 1714) gibi bestekârlar, IV. Mehmet (1642-1687) dönemi Osmanlı Saray Mûsikîsinin doruğunu yansıtmaktadırlar . Yine bu dönemlerde yetişen Ahtâbî Mehmet Beğ, Âhenî Çelebi, Ahmet el- Mehterî, Derviş Ali Şir-ü Ganî, Hatipzâde Osman Çelebi, Kazzaz Hasan Çelebi, Nailçe Mehmet Efendi, Odabaşızâde Efendi, Şehlâ Mustafa Çelebi, Tesbihîzâde Emir Çelebi, Taşçızâde Recep Çelebi gibi mûsikîşinaslar dikkatimizi çekmektedirler . Lâle devrinde (1711- 1730) ise, Beyoğlu Kulekapı Mevlevîhânesi Şeyhi Nâyî Osman Dede (1652-1730) ve Moldavya Prensi Dimitri Kantemir diğer bir ismiyle Kantemiroğlu (1673-1723), mûsikî transkripsiyonu ve nazariyatı üzerinde ayrı ayrı çalışmışlar, kendi isimlerini alan notasyon sistemleri geliştirmişlerdir.