Somut Olmayan Kültürel Mirasın Temsil Ve Tescili Hakkında Medyadaki Tartışmalar Üzerine Bir Değerlendirme

320 Ahmet Erman ARAL T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Koruma kültürünün geliştirilmesi için miras unsurlarının ön plana çıkarılması açısından önem taşıyan Temsilî Liste, her yıl toplanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükû- metler Arası Komitesi’nce alınan kararlar doğrultusunda yeni miras unsurları kazanmaktadır. Sözleşme’ye bağlı Uygulama Yönergesi’nde yer alan belli kriterler dikkate alınarak Komite tara- fından Temsilî Liste’ye alındığı ilan edilen her miras ulusal ve uluslararası medyada kendine yer bulmaktadır. Bu çerçevede, Uygulama Yönergesi’nin farkındalık yaratmayla ilgili 105, 110, 111, 112, 113 ve 118. maddeleri de sosyal uyumun güçlendirilmesi, çatışmanın önlenmesi, kültürel ifadelerin çeşitliliğine vurgu yapılması ve topluluklar arasında bilgi paylaşımı yönünden medyanın rolüne atıfta bulunmaktadır. Bununla birlikte, her yıl özellikle Hükûmetler Arası Komite toplantısı- nın devam etmekte olduğu veya henüz tamamlandığı zaman dilimine denk düşen dönemlerde, Temsilî Liste’ye alınan miraslar hakkında medyada bazı tartışmaların gündeme geldiği gözlem- lenmektedir. Bu tartışmalarla ilgili olarak akla ilk gelebilecek neden, medyanın bazı miraslarla ilgili hassas ve siyasi uzantıları olabilen riskli noktalara odaklanarak veya gelişmelerin mirasın korunması bakımından asıl değerini bağlamı dışında değerlendirerek kolay biçimde daha fazla izleyici veya takipçiye ulaşma kaygısıdır. Ancak bu çalışmada odaklanılacak asıl nokta, medya- nın bu yöndeki tercih ve tutumunun nedenlerinden ziyade medyadaki bu tartışmalar ile Sözleş- me’nin içeriği ve savunduğu ilkeler arasındaki uyumsuzluğa dikkat çekmektir. Zira UNESCO’nun hedefleri, Sözleşme’nin içeriği ve somut olmayan kültürel miras alanındaki akademik bilgi birikimi yeterince dikkate alınmadığı için Temsilî Liste’ye kaydedilen unsurlar hakkında çıkan haberlerde kamuya iletilen mesajın, UNESCO’nun kültür koruma amaçlarıyla örtüşmediği görülmektedir. Bu tespitten hareketle medyada Avrupa Birliği ve özelde Avrupa Komisyonu’nun tescil, patent ve coğrafi işaretleme sistemi ile UNESCO’nun koruma yaklaşımlarının temsilî niteliğinin birbirine karıştırıldığı söylenebilir. Dolayısıyla öncelikle bu çalışmanın sınırları çerçevesinde tescil ve temsil kavramlarına ait bazı tanımların verilmesi gerekmektedir. Türk Dil Kurumu Güncel Türk- çe Sözlüğü tescili “herhangi bir şeyi resmî olarak kaydetme, kütüğe geçirme” olarak tanımlarken Türk Patent ve Marka Kurumu ise “Coğrafi İşaret Kavramı ve Türkiye İçin Önemi” adlı belgede aynı kavramı “ürünün ayırt edici özellikleri, üretim metodu, üretim alanı ve denetim biçimi ile ilgili bilgilerin hukuki düzenleme kapsamında kayıt altına alınması” şeklinde tarif etmektedir. Tescil kavramıyla yakından ilişkili olduğu için verilebilecek coğrafi işaret ise Avrupa Komisyonu’na göre “Kalitesi veya ününü belirli bir coğrafi yöreye borçlu olan ürünleri adlandırmak için kullanılan işa- retler” anlamına gelir. Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü (WIPO), patent kavramını “bir icat karşılığında sunulan özel bir hak” olarak açıklamaktadır. Burada yer verilen tariflerin ortak noktasının, bir ürünün veya somut bir çıktının sabit ve ayırt edici nitelikleriyle hukuk çerçevesinde bir kişi, şehir, bölge vb. lehine kayıt altına alınması olduğu ve söz konusu tanımlarda bir bakıma sahiplik ve imtiyazdan söz edildiği söylenebilir. Diğer taraftan, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne bağlı oluştu- rulan İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’nin bu çalışma açısından öne çıkartılabilecek bazı özellikleri bulunmaktadır. Bu listenin kimlerin iradesini temsil ettiği ve belli otoritelerin değer biçmesiyle önem kazanan, bağlamından koparılmış unsurları yansıttığı ile ilgili tartışmalar (Hafstein, 2008: 108) bildirinin odak noktası açısından bir yana bırakıldığında, bu liste mirasın çeşitliliğine ve belgeleme, araştırma, aktarma ve canlandırma gibi değişik boyutla- rı olan korumanın önemine dikkat çekilebilmesi bakımından değerli bir araçtır. Bunun yanında,