Toplu Ulaşım Folkloru- İzmir Kenti Dolmuş Örneği

127 TOPLU ULAŞIM FOLKLORU: İZMİR KENTİ DOLMUŞ ÖRNEĞİ Derya ERSÖZ Giriş Kent folkloru ile ilgili araştırmalar özellikle son dönemlerde artmaya başlamış ve daha önce incelenmemiş olan çeşitli toplumsal alanlar halk bilimi derleme çalışmalarının sahası ol- muştur. Bu durum da, yıllar önce cevabı Alan Dundes tarafından güncellenen “Halk kimdir?” so- rusunu yeniden gündeme getirmelidir. Bilindiği üzere Alan Dundes halk teriminin “medeni seçkin ve medeniyetten çok uzak ‘vahşi’ arasında bir tür orta yer işgal eden” (Dundes 2006: 12) topluluk şeklinde algılanıp kullanılmasını eleştirmiş ve onu yeniden tanımlamıştır. Ona göre; “halk terimi en azından bir ortak faktörü paylaşan herhangi bir insan grubunu ifade eder. Bu grubu birbirine bağlayan faktörün ortak bir meslek, dil veya din olabilir ne olduğu önemli değildir. Bundan daha önemli olan ise, herhangi bir sebebe bağlı olarak oluşan grubun kendisine ait olduğunu kabul ettiği bazı geleneklere sahip olmasıdır.” (Dundes 2006: 16). Buna göre toplu ulaşım araçlarına binen insan grubu da bunlardan biridir. Özellikle İstanbul, Ankara, İzmir gibi göç alan yoğun nü- fuslu anakentlerde her gün çok sayıda insanın toplu ulaşım araçlarında bir araya gelmesi kent kimliğine özgü yeni bir geleneğin oluşumunu beraberinde getirmiştir. İzmir’de belediye otobüsü, metro, tramvay, banliyö tren, vapur, arabalı vapur, dolmuş, ve taksi dolmuş olmak üzere sekiz farklı toplu ulaşım aracı hizmet görmektedir. Bunlardan dol- muş ve taksi dolmuşlar belediye kontrolünde özel şahısların işletimine bırakılmışken diğerleri doğrudan belediyenin kontrol ve işletimindedir. Raylı ulaşım ve deniz ulaşımı tabiat şartlarına bağlı olarak çalıştıkları için az sayıda araçla, sınırlı yerlerde ve sınırlı sayıda sefer yapmaktadır- lar. Ancak yolcu taşıma kapasiteleri yüksektir. Tersi bir şekilde yolcu taşıma kapasitesi düşük olup araç ve sefer sayısı en çok olanlar ise belediye otobüsü ve dolmuşlardır. İzmir’de belediye otobüsü sayısı ile dolmuş sayısı birbirine yakındır. 1465 belediye otobüsü, 1117 dolmuş sefer yapmaktadır (“Yönetmelikler” www.izmir.bel.tr ). Bunlardan otobüsler daha çok ana güzergâhlar üzerinde çalışırken dolmuşların ise ana güzergâh dışında kalan bölgelere çalıştığı görülmekte- dir. Buralar, göçmenlerin yoğun olarak yaşadığı ve kentin geleneksel dokusunun daha belirgin görüldüğü yerleşim alanlarıdır. Bu bakımdan toplu ulaşım folklorunu incelemeye dolmuş örneği üzerinden başlanmıştır. Çalışma kapsamında; İzmir’in Eşrefpaşa, Cennetçeşme, Eski Çamlık, Toki, Gültepe ve Işıkkent bölgelerine giden yirmi sekiz dolmuş seferinde gözlem yapılmış ve bunlar; kalıplaşmış ifadeler, uygulamalar, giyim kuşam ve aksesuarlar ve müzik olmak üzere dört ayrı kategoride incelenmiştir.