Toplu Ulaşım Folkloru- İzmir Kenti Dolmuş Örneği

128 Derya ERSÖZ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 1. Kalıplaşmış İfadeler Dolmuş; şoförlerin hem çalışma hem de yaşam alanı olmakla birlikte yolcuların sosyal yaşantısının da önemli bir parçasıdır. Şoförler yaşamlarının büyük bir kısmını dolmuş içerisinde geçirirler. Bu durum, kullandıkları aracın bir iş alanı olmaktan çıkıp yaşam alanına dönüşmesine yol açmıştır. Yolcular ise özellikle büyük kentlerde, sosyal yaşantılarının zaman olarak önemli bir kısmını toplu ulaşım araçlarında geçirirler. Böylelikle dolmuş içerisinde, dolmuşun kendisine has bir jargon ortaya çıkar. Bunlar, yolcuların ücret öderken, dolmuşa binerken yahut inerken şoförle, şoförün yolcularla ve diğer şoförlerle iletişimleri sırasında oluşmuştur. Örneğin ön tarafında “Ma- şallah”, “Allah korusun” gibi nazara karşı korunma ifadeleri bulunmayan bir dolmuş görmenin zor olduğu gibi, dolmuştan inerken falanca yerde inebilir miyim diyen bir yolcuya rastlamak da güçtür. “Müsait bir yerde” sözü kalıplaşmıştır ve binen kişinin cinsiyetine, eğitim ya da ekonomik düzeyi- ne göre değişiklik göstermez. Bir anlamda şunu söylemek mümkündür ki, dolmuş içerisinde olu- şan kültür baskındır ve binen herkesi kendisine uymaya yönlendirir. Dolmuş arkası ve içi yazıları da dolmuşu süsleyen ve onu trafikteki diğer araçlardan farklı kılan temel unsurlardan biridir. Bun- lar, dolmuşu yaşam alanı edinen şoförlerin duygu ve düşüncelerini dışa vurum yollarından biridir. Örnekler: “Bir dolmuş aşkıydı belki bizimkisi, benim yolum son durak, seninki müsait bir yer.” “Biz kimseyi yarı yolda bırakmadık, onlar müsait bir yerde indiler.” “Bugün sinyal verip geçtiğin bu kalbi, yarın dörtlüyü yakıp beklersin.” “Conta yakmış hayallerime, sekman atsan ne fayda.” “Dudaktan kalbe giden bir yol var ise durup oradan bile yolcu alırım.” “Hiçbir tabelada yazmaz mutluluğa kaç km kaldığı.” “İstedim vermediler, sen şoförsün dediler.” “Selektör yapmayın, zamanı gelince hepinize yol vereceğim.” “Üzerime gelmeyin, ben zaten dolmuşum.” Bunlar ve bunlara benzer birçok sözün ana teması sitemdir. Yaşamının önemli bir kısmı direksiyon başında geçen dolmuş şoförleri, karşılaştıkları sıkıntılar karşısında kendilerini bu tarz yazılarla ifade edip rahatlamaktadırlar. Bunun yanı sıra ideolojik tutumlarından taraftarı oldukları futbol takımına kadar düşünce dünyalarını da yansıtmış olurlar. Sinan Çetin’in 1982 yılında çekti- ği, başrollerinde İlyas Salman ve Şener Şen’in oynadığı “Çiçek Abbas” filminde dolmuş şoförleri- nin hayatı konu edilmiş ve iki dolmuş şoförünün bu kalıplaşmış ifadeler ile atışma yaptığı bir sah- neye yer verilmiştir. Âşıklık geleneği ile dolmuş kültürünü birleştiren bu sahne yapılan araştırma açısından güzel bir örnektir.