Toplu Ulaşım Folkloru- İzmir Kenti Dolmuş Örneği

130 Derya ERSÖZ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı uygulamanın yanı sıra artık dolmuş şoförlerinin telsiz telefon aracılığı ile sürekli görüşme yaptık- ları, bazen de tartıştıkları görülmektedir. 3. Giyim Kuşam ve Aksesuarlar Daha önce belirtildiği üzere dolmuşlar, şoförler için bir çalışma alanı olmanın ötesinde onlar için yaşam alanına dönüşmüştür. Kendilerini evdeymiş gibi hissetmeleri için de araçlarını ellerinden geldiğince süslerler. Bu bakımdan dolmuşlar aksesuar bakımından oldukça zengindir. Ön cam, dikiz aynası, vites kolu ve göğüslük tam bir cümbüş alanıdır. Ön camda “Maşallah”, “Allah korusun” gibi nazardan korunma ifadeleri bulunur. Aynı şekilde dikiz aynasına da nazar boncuğu yapıştırılır ya da asılır. Vites koluna genellikle tespih dolanır, bunun dikiz aynasına asıl- dığı örnekler de vardır. Bu aksesuar dolmuş şoförlerinin kendi deyimleriyle “racon” sahibi olduğu- nu ifade etmektedir. Dolmuş şoförlerinin giyim tarzları da genellikle birbirlerine benzer. Eskiden renkli gömlek üzerine giyilen yelek, yumurta topuk kundura, deri şapka gibi aksesuarlar zamanla yerini daha modernlerine bırakmıştır. Bazı dolmuşlarda ön camın üst kısmında şoförün hayranı olduğu ünlü kişiler ile birlikte askere giden oğlunun ya da yeni doğmuş torununun fotoğrafları yer alır. Yani dolmuşa göz attığımızda şoförün kişisel hayatı ile ilgili de bilgi edinebiliriz. Dolmuşun en önemli aksesuarı ise bozuk para kutusudur. Bir lira, elli, yirmi beş, on ve beş kuruş için ayrı bölmeler bulunur. Zamanla tam bir hesap makinesine dönen dolmuş şoförünün zihni bu kutuyla paralel çalışır. Dolmuş şoförlerinin çalışma alanlarını yaşam alanları gibi görüp onları kişisel aksesuar- larla süslemeleri hem halk bilimi araştırmacıları hem de toplum psikolojisini incelemek isteyen araştırmacılar açısından oldukça önemlidir. Toplumun önemli bir kesiminin dünya görüşü, inan- cı, ideolojisi vb. gibi birçok unsur bu sahada kendini belli etmektedir. Aynı zamanda toplumsal değişim ve dönüşüm de rahatlıkla gözlemlenebilir. Örneğin kırsal yaşamında kadını tabu olarak gören dolmuş şoförü, kente göç sonrasında bu mesleğe başlayınca sevdiği kadının adını aracı- nın üzerine yazdırmaktadır. 4. Müzik Dolmuşun en önemli unsurlarından biri müziktir. Hemen her dolmuşta çalan arabesk şar- kılar için özel radyo kanalları bile açılmıştır. Orhan Gencebay, Ferdi Tayfur, Cengiz Kurtoğlu, Müslüm Gürses gibi şarkıcıların şarkıları dolmuş kültürünün olmazsa olmaz bir parçasıdır. Bunlar geçmişten günümüze popülerliklerini kaybetmemiş, farklı düzenlemelerle yeniden söylenegel- miştir. Bazı dolmuş şoförlerinin bahsi geçen şarkıcılara hayranlıkları haber programlarına konu olmuş hatta arabesk müzik bu sebeplerle dolmuş kültürü ile doğrudan bağlantılı olarak görülmeye başlanmıştır. Artık arabesk müzik denince akla dolmuş, dolmuş denince de arabesk müzik gel- mektedir. Bu hususta üzerinde durulması gereken önemli konulardan biri özellikle dolmuş bağla- mında anlam kazanan arabesk müziğin oluşturduğu kader algısıdır. “Bana kaderimin bir oyunu mu bu, aldı sevdiğimi verdi zulümü!”, “Bilsen uzaklarda kimler ağlıyor, gelemem sevdiğim felek koymuyor!”, “Nedense talihim yaver gitmedi, acımasız dünya aman vermedi!” gibi sözlerle yüklü olan arabesk şarkılar, dini kaynakların dışında kendine has bir kader algısı oluşturmuştur. Buna göre toplumda ezilen, dışlanan ve çile çeken bir kesim vardır ve bunun sorumlusu da kaderdir. Bu insanlar başlarına gelen sıkıntılara isyan etmekte ve bir gün talihlerinin dönüp yüzlerinin gü-