Türk Dünyası Halk Çalgıları Orkestraları

294 Doç. Dr. Timur VURAL T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Orta Asya Halk Çalgıları Orkestraları a. Uygur Orkestraları Tarihî süreç içerisinde Uygur Türkleri yetmişten fazla çalgı kullanmışlardır ve günümüz Türk dünyasında kullanılan çalgıların bir kısmının da onlar tarafından icat edildiği ve daha sonra diğer Türk boyları tarafından geliştirildiği çeşitli kaynaklarda yer almaktadır(Arslan ve Öger, 2008: 9). Yine halk çalgıları orkestralarına yönelik bilinen ilk örnekler Uygur Devleti dönemine aittir. Uygur duvar resimlerinde karşımıza çıkan bu müzik topluluğu sarayda ve ibadethanelerde sahne alıyor olsa da, halk çalgılarını barındırması bakımından önem arz etmektedir. Askeri mü- zik topluluklarından sonra, bilinen en kadim müzik topluluğumuz budur. Bu topluluk bünyesinde, üflemeli çalgılar grubuna ait olarak; su orgu, yan flüt, boru gibi çalgılar bulunmaktayken, vurmalı çalgılardan davul, telli çalgılardan çatagan ve günümüz uduna benzer bir çalgının da yer aldığı bir orkestradır. Ayrıca Çin kaynaklarından tespit edilebilen “Uygur çalgıları şunlardır; davul, flüt, kaval, gonk, boynuz, zil, tao-pi-pi-li, pi-li, hu-chia (son üç çalgı üflenerek çalınır), pi-pa (telli bir çalgı) gibi çalgılardır”(Özerdim, 1943: 90). Resim 1.a. Uygur Saray Orkestrası, Tufan 2,20x1,80 m(Grünvwedel, 1912: 333) Resim1.b. Uygur Orkestrası Geç 9.yy veya Erken 10.yy, Bezeklik Mağaraları Sincan Uygur Özerk Bölgesi(Tokyo Ulusal Müzesi Resmi İnternet Sitesi 1,065 X 1,065 m) Gaochang Antik Kenti’nin 10 km güneyinde ve Turfan ilinin 50 km batısındaki bölgede binlerce Budist mağarası yer almaktadır. Günümüz itibariyle bu bölgedeki mağaraların çoğu yok olmuştur. Sadece 57 tanesi daha iyi bir durumdadır. Bunlar arasından yine kırkında duvar resim- leri yer almaktadır. Bu resimler birkaç farklı tür boya ile çizilmişlerdir. Çoğu tarihi Budist hikâyeleri bir kısmı ise Mani dini öğretileri üzerine resmedilmişlerdir. Bilindiği üzere Uygur Devleti VIII ile XIII’ncü yüzyıllar arasında dünya tarihinde sahne al- mıştır. Modern kültür ve bilimsel faaliyetleri ile ön plana çıkan Uygur Devleti, halk çalgıları orkest-