Türk Halk Edebiyatı

29 Mevlana’nın Mesnevi’sinde Yılan ve Ejderha Motifi Türk Halk Edebiyatı huylu ve zararsız bir yaratık olup doğal eril gücün ve verimliliğin simgesidir. 15 Hindistan’da “naga” diye anılan ve kendilerine tapılan yılan tanrılar mevcuttur. 16 Nagalar, kesinlikle kötü değillerdir ve genellikle insanlar onlara kötülük yaptığında onlara zarar verirler. 17 Türk kültüründe de yılan hem olumlu hem de olumsuz bir görünüme sahiptir. Türk koz- molojisinde gök kubbeyi bir çift gök ejderinin (evren) çevirdiği düşünülmekteydi. 18 Şamanist Türk boylarında yılan, şamana yer altı ve gökyüzündeki seyahatlerinde yardım eden koruyucu hayvan ruhlarından biridir. 19 Altay yaratılış efsanelerinde yenilmesi yasaklanan meyveleri korumakla gö- revli iki hayvandan biridir. 20 Bu efsanede yılanın içine şeytan girmekte ve Tanrı, bu olaydan ötürü yılanın şeytanın kendisi olduğunu söylemektedir. 21 Yeraltı tanrısı Erlik’in kırbacı, yılan olarak ta- savvur edilmiştir ve yeraltı dünyasının sembollerinden biri de yılandır. Yine Orta Asya inanışında hayat ağacının altında bekçi olarak bir yılan bulunur ve ağacı beklerdi. 22 Şamanların kostümlerin- de ve aksesuarlarında da yılan motifi yer almıştır. 23 Dolayısıyla Şamanizm’de yılan hem olumlu hem de olumsuz bir figürdür. Şamanizm’de yılan sağlıkla da bağlantılı olarak düşünülmüştür ve ilaç simgesidir. 24 Bu noktada, yılanın ilaç ve bir şifa kaynağı olmasıyla ilgili olarak “Şahmeran”ı da anmak gerekir. Başı insan, gövdesi yılan biçiminde 25 tasavvur edilen; efsanelere ve halk inançlarına konu olan şahme- ranın insanoğlunun deva bulamadığı hastalıklara şifa olması, hekimlerin piri kabul edilen Lokman Hekim’in şahmeranın yardımıyla hekimlik bilgisine vakıf olması, sözünde durmayan insanoğluna karşı affedici, sevecen ve iyiliksever olması 26 gibi yönleriyle şahmeranın olumlu bir imaja sahip olduğu söylenebilir. 15  Wolfram Eberhard, Çin Simgeleri Sözlüğü , s. 104. 16  Donald A. Mackenzi, Çin ve Japon Mitolojisi , Çev. Koray Akten, (Ankara: İmge Kitabevi, 1996), s. 67. 17  Qiguang Zhao, A Study of Dragons, East and West , (USA: Peter Lang Publishing, 1992), s. 32; Ahmet Emre Dağtaşoğlu, “Anadolu Türkülerinde Yılan Motifi ve Nefs”, Yılan Kitabı , Ed. Emine Gürsoy Naskali, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2014), s. 136. 18  Emel Esin, Türk Kozmolojisine Giriş , (İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001), s. 43. 19  Bilge Seyidoğlu, “Kültürel Bir Sembol: Yılan”, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı , (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998), s. 87. 20  Pervin Ergun, “Şaman / Kam ve Yılan”, Yılan Kitabı , Ed. Emine Gürsoy Naskali, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2014), s. 56. 21  Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) , C. I, 5. Bs., (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010), s. 455. 22  Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi , C. I, s. 541. 23  Pervin Ergun, “Şaman / Kam ve Yılan”, s. 72. 24  Pervin Ergun, “Şaman / Kam ve Yılan”, s. 54. 25  “Şahmeran”, TDK Güncel Sözlük , http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_ gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a2fa58bc8e952.00952897, Erişim Tarihi: 12.12.2017. 26  Nilgün Çıblak, “Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , C. 16, S. 1, 2007, s. 192. Şahmeranla ilgili geniş bilgi için bk. Birsel Çağlar Abiha, Anado- lu Türk Kültür Geleneğinde Şahmaran , Yayınlanmış Doktora Tezi, Kocaeli: K.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014; Emine Çakır, Hikâye-i Şahmeran Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme , Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: K.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011; Sevda Mant, Halk Sanatında Şahmaran , Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998; Hasan Özdemir, “Geleneksel Kültürümüzde Şahmeran”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri , II. Cilt, (Ankara: KB Yayınları, 1997), ss. 221-229; Esma Şimsek, “Bir Olağanüstü Varlığın Yaratılış Miti: Şahmeran”, Tuncer Gülensoy Armağanı , (Kayseri: Bizim Gençlik Yayınları, 1995), ss. 333-338; Neşe Yıldı- ran, “Yakın Doğu Sembolizminde Akrep, Yılan: Akrep-Adam ve Şahmeran”, Folklor / Edebiyat , C.VII, S.27, ss. 5-22; Refiye Okuşluk Şenesen, “Şahmeran, Lokman Hekim ve Adana Efsaneleri”, http://turkoloji.cu.edu. tr/CUKUROVA/makaleler/32.php , Erişim Tarihi: 13.12.2017.