Türk Halk Edebiyatı

35 Mevlana’nın Mesnevi’sinde Yılan ve Ejderha Motifi Türk Halk Edebiyatı “Herkes ona Allah’sın, padişahsın dedikçe vehimlendi, bu vehimle öyle bir dereceye geldi ki, Allahlık, dâvasında yiğitleşti, ejderha kesildi, doymak nedir bilmez oldu! Aklı cüz’inin âfeti vehimdir, zandır. Çünkü onun vatanı karanlıklar diyarındadır.” 63 Burada geçen ejderha da Firavun’un nefsini simgelemektedir. Yılanla ilgili halk inançları da Mesnevi ’nin bazı kısımlarında karşımıza çıkmaktadır. Bu inançlardan biri, yılanın gözüne zümrüt tutulmasıyla ilgilidir. Bu inanca göre yılan, üzerinde züm- rüt taşıyan kişiye yaklaşamaz ve hatta zümrüdü görürse kör olur. 64 Mevlana, bu inanca tasavvufi bir bağlamda yer vermiştir: “Nefis, yüzlerce hile, hurda sahibi bir ejderhadır. Fakat şeyhin yüzü, o ejderhanın gözüne karşı tutulan bir zümrüttür.” 65 Burada yine nefsin ejderhaya benzetilmesi söz konusudur. Daha önceki örneklerden bi- rinde de belirttiğimiz gibi, nefis ejderhasıyla ancak bir şeyh yardımıyla baş edilebilir. Bu fikirden hareketle Mevlana, şeyhi nefis ejderhasının gözüne tutulmak suretiyle onu etkisiz hâle getiren bir zümrüte benzetmiştir. Yılanla ilgili bir diğer halk inancı, yılanın hazinelere bekçilik yaptığına dairdir. Mircea Elia- de’ye göre yılan ölümsüzlük yollarının, “merkezlerin”, kutsallığın ve gerçek özün var olduğu her yerin bekçiliğini yapmaktadır. 66 O, sıklıkla ev cinlerine dönüşür ve özellikle eski yapıların kalıntıla- rında “hazine bekçiliği” rolünü üstlenir. 67 Mevlana Mesnevi ’de bu inanca yer vermiştir: “O evde inci mi var, buğday mı, altın hazinesi mi var, yoksa yılan ve akreplerle mi dolu? Yoksa içerde hazinemi var da kapısında yılan beklemekte? Çünkü altın hazinesi bekçisiz olmaz.” 68 “Ey nefesi hoş Mesih, cihanda yılansız hazine olmaz… eziyetlerle nasılsın?” 69 Mevlana’da yılan motifi bazı yerlerde de ilaç ve tedavi bağlamında da kullanılmıştır. Bu kullanım, zehir-panzehir ikiliği üzerinden nefsin yılan zehri olduğu, ancak panzehirin de ezelden (bu “ezel”den Elest Bezmi’ni anlayabiliriz) insan ruhunda var olduğu şeklinde tezahür etmektedir. Bunun aynı zamanda Şamanizm kökenli olduğu da düşünülebilir çünkü şamanlar yılanı tedavi amaçlı kullanmaktaydı. Ayrıca Anadolu Türklüğünde de yılan kavı tedavi amaçlı kullanılmakta- dır. 70 63  Mesnevi , 3. Defter, 1555-1558. 64  İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü , 15. Bs., (İstanbul: Kapı Yayınları, 2007), s. 496. 65  Mesnevi , 3. Defter, 2548. 66  Mircea Eliade, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi , C. I, s. 290. 67  Pertev Naili Boratav, Türk Mitolojisi- Oğuzların, Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi , (Ankara: Bilgesu Yayınevi, 2012), s. 77. 68  Mesnevi , 2. Defter, 847-848. 69  Mesnevi , 2. Defter, 1862. 70  Pervin Ergun, “Şaman / Kam ve Yılan”, s. 79.