Türk Halk Edebiyatı

429 Toplumsal Bellekte Kıyafetin Türküsü Türk Halk Edebiyatı şulları ile yaşam felsefesinin ve halk kültürünün ortak bir sembolüdür. Yaşanılan coğrafya, üretim malzemeleri, iklim, eğitim, sosyal ve kültürel değerler, giyim-kuşam kültürünü etkilemektedir. Pek çok etkenle biçimlenen bu maddi kültür öğesinin adlandırmaları, renkleri ve çeşitli özellikleri türkü, mani, atasözü gibi sözlü kültür ürünlerinde karşımıza çıkmaktadır. Yeşil yazma başında Çorabın ağzına bak Oyaları kaşında Destele bağına bak Yeter beni beklettin O yar aklına düşünce Çeşmelerin başında Tercan’ın dağına bak Sarı ipek bükerim Sarı yazma incesi Hasretliğin çekerim Dağların yeşilcesi Perşeminden bir tel ver Gitti daha gelmiyor Perçemini dikerim Gönlümün eğlencesi “Kumaşına bak bezini al, anasına bak kızını al” atasözünde ailenin çocuğun hayatın- daki yerine vurgu yaparken, kumaşın üretim kalitesiyle ilgili benzetmeden yararlanılmıştır. 1940’lı yıllarda Yozgat’ın bir köyünde acil bir durumda komşu kadınlardan beş lira para isteyen muhtarın karısına, orada bulunan bir hanımın söylediği şu dörtlük kıyafet, sosyal statü ve ekonomik durum arasındaki ilişki hakkında fikir vermektedir. Yemenisi dolama Eteği var ulama Muhtar ağ’nın karısı Beş lirayı bulama (Aksoy, 2017) Türk kültür tarihinin en önemli yazılı kaynaklarından biri olan Kâşgarlı Mahmut’un Dîvâ- nı’nda boyamalı, nakışlı, motifli, gümüş simli, boncuklu Uygur kıyafetleri ve ipek kumaşlar hak- kında bilgi vermekte ve ütüyü ilk kez “ütük” adıyla Uygurlar’ın kullandığını ifade etmektedir. Aynı eserde kadın giyim kuşamında küpeler, işlemeler, sürmeler, taraklar, aynalar, bürgüler, kına; erkeklerinkinde ise hançerler, para keseleri, tütün torbaları, öne çıkmaktadır. Dünya giyim ta- rihine bakıldığında ise papirüsten başlayarak, deri, kürk, keçe, basma, ipek, kutnu, kaşmir gibi kumaşların ve terzilerin de özel bir yeri olduğu görülmektedir. Sözlü kültür ürünlerinde giyim kuşamla ilgili verilere bakıldığında türkülerde geçen giyim- kuşam ve süslenme kelimeleri zengin bir alan olarak görülmektedir. Türkülerde geçen bazı kumaş adları, renkler ve kıyafetlerle ilgili bazı özellikler bu bildirinin sınırları içinde şu başlıklar altında ele alınmıştır.