Türk Halk Edebiyatı

444 Yrd. Doç. Dr. Nurdin USEEV T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 5. Börü (Kurd) Kadim halklarda belirli bir hayvanı kutsal sayarak kendilerini o hayvandan türetme, o hay- vanı kendi boyunun koruyucu hayvanı olarak algılama inancı vardır. Doğa ile iç içe yaşayan Eski Türklerde, bilimde totemizm adı ile bilinen bu inanç çok yaygındı. Örneğin, börü, yani kurt bazı özelliklerinden dolayı Türk mitolojisinde büyük bir öneme sahip olmuş ve 552 yılında Göktürk Ka- ğanlığı’nı kuran Aşina boyunun totemi olarak sayılmıştır (Alyılmaz, 2005: 15-16; Barutçu-Özön- der, 1999: 65-92). İlk önce insanlar totem olarak kabul ettikleri hayvanla akraba, kardeş olduk- larına inanırken zamanın geçmesiyle onu kendi ecdadı, kökü olarak algılamaya başlamışlardır (Tilevberdiev, 2006: 18). Bu bağlamda Türklerin kurttan türediği ile ilgili inançlar ve daha sonraki Türk boylarında börü adını taşıyan boyların bulunması mühimdir. Örneğin, Türklerin kurttan tü- reyişi ile ilgili efsanelerin Türk mitolojisindeki yeri büyüktür (Öğel, 1993: 13-28). Kırgızların Börü denilen boyunda Kara Börü adlı bir boy vardır (Karataev, 2003: 91). Türklerin en sevdiği ve totem olarak kutsadığı börü, Türk destanlarında en çok geçen hayvandır. Örneğin, Oğuz Kağan destanında börü, hem bir benzetme aracı olarak hem de güç sahibi, savaşçı, mücadeleci ve yol gösterici, Tanrısal güç sahibi mitolojik bir hayvan olarak ortaya çıkmaktadır (Güven, 2003: 89). Manas Destanında cesur, saldırgan, savaşçı bahadırları niteleyen ve börü ile ilgili olan coo börüsü, kök cal, börü colduu gibi epitetler Manas için de kullanılmaktadır: S. Orozbakov, ‘Manas’, V. kitap, s. 380 Manas Destanı (Özgün Metin) Türkiye Türkçesine Aktarımı Top başının baarına Corgodon tandap mindirdi, Coo börüsü er Manas Coomarttıgın bildirdi. Grup başkanlarının hepsine Yürük atlardan seçip bindirdi, Düşman börüsü er Manas Cömertliğini gösterdi. S. Karalaev, ‘Manas’, 2010, s. 000 Manas Destanı (Özgün Metin) Türkiye Türkçesine Aktarımı Kök cal Manas barında Karaan da uşul, bel da uşul, Karaan kılıp oturgan Kabılan Manas şer uşul, Kün körsün dep bizderge Alda Taala kuduret Manastı bergen ceri uşul. Kök börü (bahadır) Manas var iken, Destekçi o, direk de o, Direk olarak tuttuğumuz Pars Manas arslan o, Yaşasınlar bunlar diye, Allah ü Tealla muktedir Manas’ı veren an işte bu. C. Mamay, ‘Manas’, 2004, s. 376 Manas Destanı (Özgün Metin) Türkiye Türkçesine Aktarımı Mında turup neteli, Cürü, Çubak, keteli Coo börüsü Manaska. Burda kalıp ne yapalım, Hadi, Çubak gidelim, Düşman börüsü Manas’a.