Türk Halk Edebiyatı

445 Manas’ın Hayvanlarla İlgili Epitetleri Türk Halk Edebiyatı S. Orozbakov, Manas, VIII. kitap, s. 101 Manas Destanı (Özgün Metin) Türkiye Türkçesine Aktarımı Börü colduu köy baatır Soŋuna tüşüp alıptır. Börü kirgen koy öŋdüü Bölüp ketip baratır, Böksölönüp kaapırlar Ölüp ketip baratır. Börü yollu (uğurlu) tam kahraman Arkasına düşmüş. Börü saldıran koyun gibi Bölerek gidiyor, Azalıp kafirler Ölerek gidiyor. Gördüğümüz gibi yukarıdaki metinlerin birincisinde ve üçüncüsünde Manas düşman börü- sü anlamına gelen coo börüsü epiteti ile tasvir edilmiştir. Bunun nedeni de kurdun saldırdığı za- man başka yırtıcı hayvanlar gibi sadece bir hayvanı değil, sürüdeki bütün hayvanları öldürmeye çalışmasından kaynaklanmıştır. Bu özelliğinden dolayı düşman askerlerini çokça öldüren erenler düşman için kurt gibi saldırgan olarak tasvir edilmiştir. İkinci metinde Manas kök cal olarak nitelendirilmektedir. Gök yele anlamına gelen kök cal sıfat tamlaması Kırgız Türkçesinde kurt demektir. Bununla birlikte kahramanının epiteti olarak kullanıldığı zaman cesur anlamına gelmektedir (Yudahin, I, 1985: 418). B. Ögel, Eski Türklerde kurdun maddi varlığından ziyade yelesine ve tüylerine önem verdiklerini, Kırgız destanlarında en büyük Kırgız bahadırına verilen ünvanının gök yeleli kurt anlamına gelen kök cal tabiri olduğunu belirtmektedir (Ögel, 1993: 42). R. Kıdırbaeva, kök cal epitetinde kök kelimesi ile Eski Türklerin gök rengine yüklediği manevî değer ile börü toteminin izinin korunduğunu, böylece Manas’ın Tan- rının oğlu ve börünün nesli olduğu verildiğini ifade etmektedir (Kıdırbaeva, 1980: 28-29). Demek ki söz konusu epitet Manas’ın cesurluğunu ve üstün kişiliğini yansıtmaktadır. Dördüncü metinde Manas börü colduu epiteti ile nitelendirilmiştir. Bu epitet börü, kurt anlamına gelen börü ve yollu anlamına gelen colduu kelimelerinden oluşmaktadır. Anlamlan- dırırsak börü yollu, içinde börü olan yola sahip gibi anlamlar çıkar. Ancak bu anlamda kullanıl- madığı kesindir. Manas Destanının S. Orozbakov varyantının 5. kitabının sonundaki okuyucular için anlamı tam belli olmayan kelimlere, tabirlere açıklamalar verilen böümde börü colduu tabiri şu şekilde açıklanmıştır: 1. yırtıcı hayvanlar içerisinde börü risk alabilen, düşmanına ya da avına korkmadan dişleri ile saldıran cesur (hayvanlarda korunması gereken en değerli organ olarak göz sayılır. Bundan dolayı yırtıcı hayvanların en büyükleri, güçlüleri sayılan arslan, kaplan v.d. düşmanlarına da, avlarına da göze yakın organ olan ağzı ile değil, elleri ile saldırırlar) hayvan olarak değerlendirilir. Bundan dolayı avlamada uğurlu olup, iyiliğe destekçi sayılır. Yolu açık, uğurlu, işleri her zaman iyi olan insanlara börü colduu demek işte bu inançla ilişkilidir. 2. Risk ala- bilen, cömert, eli açık insan (V. kitap, s. 594). Şimdi bu açıklama kurdun maddî özelliklerine göre verilen bir açıklamadır. Gerçi kurdun Türkler tarafından kutsal sayılması onun bu cesurluğundan kaynaklanır. Ancak börü colduu tabirinin kurdun Türk kültüründe, dünya görüşünde yer aldığı değerlerle ilgili olduğu kesindir. Çünkü kök börü Manas, Öğuz Kağan gibi destan kahramanları- na kılavuzluk etmekte, onlara doğru yolu göstererek başarıya ulaşmasına destekçi olmaktadır. Üstelik kurdun Türk mitolojisinde gök yüzüyle - Tanrıyla ilişkilendirilerek kutlu sayılması uğurlu,