Türk Halk Edebiyatı

449 Manas’ın Hayvanlarla İlgili Epitetleri Türk Halk Edebiyatı epiteti ile Manas’ın yorulma bilmeyen kahramanlığı, yorulmazlığı tasvir edildiğini düşünmektedir (Kırbaşev, 1983: 84). Bu görüş doru olmakla beraber bir at cinsinin Manas’ın epiteti olarak kul- lanılması atın Eski Türk boylarının hayat tarzıyla ilişkilidir. Çünkü, Eski Türk erkeği, kahramanı atıyla bütünleşmiştir. Bunun nedeni ise konar-göçer hayat süren Eski Türklerin hayatında atın çok büyük önem kazanmasıdır. Hunlar, onları takip eden Eski Türkler büyük imparatorluklarını atın yardımıyla kurmuşlardır. N. Diyarbekirli, at olmadan Hunların, Göktürklerin, Selçukluların büyük imparatorluklar kurmasının mümkün olmayacağını belirterek şunları ifade etmektedir: En eski Türk topluluklarından günümüze kadar, at insanla birlikte savaşa katılmış, kaderini sahibinin ka- derine bağlamış bir yaratık sayılmıştır. Birçok Türk uruklarının bu derin sevgi yüzünden atın adını kullandıkları görülmüştür (Diyarbekirli, 1972: 38). Türk destanlarında kahraman ile atı bir bütün- dür. At kahramanın sadece bineği değil, kan kardeşi, zorluklarda yardım eden koruyucusudur. Bundan dolayı kahraman ile atı aynı günde doğar. Örneğin, Manas ile onun atı Akkula aynı gün dünyaya gelmekte ve birlikte ölmektedir (Begaliev, 1968: 20; Lipets, 1984: 124-127). A. A. Çınar, Türk destanlarında atla alpın önemlilik derecesinin eşite yakın olduğunu, Dede Korkut’ta geçen “Hüner erin midir, yoksa atın mı?” veya “At kazanır er öğünür.” sözlerinin bu gerçekliği ifade ettiği- ni belirttikten sonra, alp ile atı birbirini tamamlayan, biri olmazsa diğerinin de olmayacağı iki varlık olarak değerlendirmektedir (Çınar, 2002: 155). İşte atın Türk halk kültüründeki büyük öneminden dolayı buudan Manas’a yakışır bir epitet olarak kullanılmış, bu epitet ile Manas yorulmaz ve yürük atla özdeşleştirilmiştir. Sonuç Dünyanın en büyük destanı olarak bilinen, bilim adamları tarafından Eski Türk hayatının ansiklopedisi olarak değerlendirilen Manas Destanı, baş kahraman olan Manas’ın hayatını, yaptı- ğı kahramanlıkları anlatan bir kahramanlık destanıdır. Dolayısıyla Manas’ın özelliklerini, nitelikle- rini, kişiliğini yansıtan edebî, dilsel araçlar, onun içinde epitetler çok büyük önem kazanmaktadır. Manas’ın epitetlerinin bir bölümü arstan, kabılan, colbors, börü, tuygun, şumkar, buudan gibi hayvan ve kuş adlarından oluşmaktadır. Bunlardan arstan, colbors ve kabılan Manas’ın cesur- luğunu, gücünü ve hükümdar olduğunu, börü epiteti de cesurluğunu, savaşçı ve üstün kişiliğini bildirmektedir. Tuygun ve şumkar epitetleri de Manas’ın çevikliğini, saldıragnlığını ve hükümdar olduğunu yansıtırken, buudan epiteti onun yorulma bilmeyen kahramanlığını göstermektedir.