Türk Halk Edebiyatı

55 TÜRKİYE, BAŞKURT, TATAR VE ÖZBEK TÜRKLERİ ARASINDA TİMUR (1336-1405) TİPİ ETRAFINDA TEŞEKKÜL EDEN EFSANELER Prof. Dr. Gülhan ATNUR 1 Sözlü kültürde insanların ihtiyaçlarına göre çeşitli türler teşekkül etmiştir. Bu türlerden biri olan efsaneler de tarihin bilinen dönemlerinde, muhtemelen insanoğlunun evreni ve insanı tanıma, anlamlandırma ihtiyacına cevap vermektedirler. Özellikle mitik dönemlerde tanrıların ve yaptıkları işlerin kutsallığı, efsanelerde yerini insanların, mekânların, varlıkların kutsallığına bı- rakır. Efsanelerde gerçek veya hayalî şahıslar/varlıklar ve olaylar, olağanüstülük, gerçeklik ve kutsallık süzgecinde eritilerek, dinleyiciye inanılan veya inanılması gereken bir yapıda sunulur. Bu metinlerin kahramanları sıra dışı varlıklar; dinî, tarihî kişiler veya gündelik hayatın sıradan isimleridir. Toplumda dinî veya tarihî rolleriyle ön plana çıkan bazı kişiler bir süre sonra gerçek özelliklerini kaybeder ve efsane tipi haline gelirler. Bu sebeple Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim gibi birçok isim efsane tipi içerisinde değerlendirilebilirler. 15. yüzyılın son çeyreği ile 16. yüzyılın başlarında Semerkant’ı merkez edindikten sonra Moğolistan’dan Anadolu’ya, Deşt-i Kıpçak’tan Hindistan ve Mısır’a kadar büyük bir coğrafyada birçok devleti yıkarak görkemli bir imparatorluk kuran Timur da gittiği her yerde gerçek/tarihî kimliğinden sıyrılarak efsane kahramanı haline gelmiştir. Tarihî kaynaklarda Timur (saltanatı: 1370-1405), devlet teşkilatçılığı; kalabalık askerini yönetmedeki başarısı; sanatçıları, din adam- larını ve tüccarları koruması, özellikle Semerkant başta olmak üzere birçok şehrin imarına veya 1 Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, gatnur@atauni.edu.tr