Türk Halk Edebiyatı

61 Türkiye, Başkurt, Tatar ve Özbek Türkleri Arasında Timur (1336-1405) Tipi Etrafında Teşekkül Eden Efsaneler Türk Halk Edebiyatı ye sahip olduklarını; burayı Kâbe gibi görerek ibadet ettiklerini; Timur’un bölgeyi ele geçirdikten sonra her şeyi yakmasına rağmen camiyi alıkoyduğunu, fakat Timur’un askeri arasında bulunan Hızır’ın “Mekke-i Mükerreme’den gayri Kâbe olmaz” diyerek camiyi yaktırdığını nakleder (Evliya Çelebi Seyahatnâmesi2011: 7/316). Timur’un Semerkant dâhil birçok şehri imar ettiği tarihî bir gerçektir. Fakat Özbek efsane- leri şehirlerin imarında da Timur’u veli mertebesine yükseltir. Bu efsanelerden biri Fuad Köprülü tarafından Ahmed Yesevi’nin menkıbevi hayatı anlatılırken verilmiştir. Timur, Hızır Aleyhisselam- la Buhara üzerine giderken Türkistan’a uğrar, rüyasında Ahmed Yesevi’yi görür. Ahmed Yesevi Timur’a rüyasında Buhara’nın fethini müjdeler. Timur uyanınca Türkistan hâkimi Nogaybak Han’a para vererek Ahmed Yesevi’ye güzel bir türbe yaptırtır. (Köprülü 1993: 41, 79-80). Timur ve Ahmed Yesevi’yle ilgili başka bir efsanede ise Zengi Ata türbesinin neden Ahmed Yesevi’ninkin- den önce yapıldığı açıklanır. Efsaneye göre Timur’un emriyle Ahmed Yesevi’ye türbe yapılmaya başlanır sa da inşaatın yapılan kısmı her sabah yık ılmış olarak bulunur. Bekçiler inşaatın bir öküz tarafından yıkıldığını görürler ve Ahmet Yesevi’nin “Torunuma benden önce türbe yapılsın” diye vasiyet ettiği sesi duyarlar. Bu olaydan sonra Zengi Ata türbesinin yapım ına başlanır (Baydemir 2011: 430-431). Bir başka Özbek efsanesinde ise Timur’un kerametine yer verilmiştir. Timur ve Çocuk adlı efsanede Timur bir ülkeyi zorla ele geçirir. Bu sırada bir kuyunun başına gelerek oradaki ço- cuktan su ister. Fakat çocuk onun ülkesini zorla ele geçirdiğini, haydut olduğunu, ona bir bardak suyun bile haram olduğunu söyler. Timur bu pervasız söze çok kızar, taş ol deyince çocuk taşa döner (Ergun 1997: 556-557). Timur’un İslam âlimlerine hürmet etmesi onun hakkındaki başka bir grup efsanenin konu- sunu oluşturur. Emir Sultan’ın Koca Eskici adlı fakir dervişe gönderdiği tezkereden sonra Timur ve askerlerinin Bursa’yı işgal etmekten vazgeçtiklerine dair Evliya Çelebi’nin kaydettiği efsane bunlardandır (Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 2011: 2/32-33). Evliya Çelebi’nin naklettiği başka bir efsaneye göre Timur Akşehir’i Nasreddin Hoca sebebiyle işgal etmemiştir (Evliya Çelebi Seya- hatnâmesi 2011: 3/14). Amasya’da anlatılan bir diğer efsanede de ordusu şehre girmeden önce Timur’un âlimlere bazı zor sorular sorduğu; bunları cevaplayan âlimlerin şehrinin ele geçirilmediği; Pir İlyas onun sorularına gerekli cevapları verdiği için Amasya’nın işgalden kurtul duğu anlatılır (Balaban 2014: 598). Timur’un Erciş muhasarasını durdurması ise rüya motifine bağlı olarak anlatılır. R üya- sında velileri görür. Onlar “Bu şehir bizim menzilg â hımızdır, harap etme” derler. Timur orayı ele geçirmekten vazgeçer (Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 2011: 4/105). Zorti Baba adlı kişinin kerametini görünce ona bağışta bulunması da velilere gösterdiği saygıdandır (Göde 2010: 328).