Türkçe Uyku Dualarının Telkin Ettiği Toplumsal Değerler

285 Türkçe Uyku Dualarının Telkin Ettiği Toplumsal Değerler Gelenek, Görenek ve İnançlar bilgide, uyku duasının işlevini ortaya koyar ve örnekler. Bu örnek de anonim halk şiiri tarzında manzumdur: Kırgızların mitolojik düşüncelerine göre, uyuyan insanın canı bedenden ay- rılıp, uzaklara uçar ve gezer. Bundan dolayı uykudan sağ selamet uyanabilmek için iyi dilekler belirten dualar vardır. Yatarken bu duanın okunması teşvik edilir. Dolayısıyla Kırgızlar aşağıdaki duayı okuyarak yatarlar. Cattım Tınç Yattını sakince, Castığım kenç Y astığım hazine, Tilimde Kur’an Dilimde Kur’ an, Tilegenim iman8 Dileğim irnan. (Âmin) (Polat, 2007, s. 428) 2. Verilerin Değerlendirilmesi Okumuş ve Duvarcı’nın bu çalışmalarından yola çıkarak yeni dua örnekleri ve varyant- ları üzerinde olabildiğince ayrıntılı analizler yapmayı planladık. Çalışmamızda, (ölümle yaşam arasındaki konumu nedeniyle ilginç olan uykuya dair dualarda Okumuş’un kısaca “dini motifler”, Çelebioğlu ve Duvarcı’nın “folklorik” olarak nitelediği ulusal ve dini kültürümüzün kaynaklık ettiği değerler manzumesini ortaya koymaya çalışacağız. Bu bağlamda, dini inançlarımızdan kaynaklanan umut ve beklentilerin yanında elbette dünyevi olanların da önemli rol alacağını varsayıyoruz. İnançlı kişinin öbür dünyaya yönelik bi- reysel beklentileri ve kendiyle sınırlı (sağlık, afiyet) isteklerinden çok, toplumsal alanda (ahlaki düzlemde) sosyal yaşama ilişkin dilekleri elbette önem kazanmaktadır. Çalışmanın sonunda bu değerler listesine ulaşacağımızı varsayıyoruz. Bildirimizde, Çelebioğlu’ndan (20 metin), Okumuş’tan (1992) (16 metin), Özden’den (2010) (3 metin) Duvarcı’dan (2012) (6 metin), Kaya’dan (2014) (6 metin) ve Öztürk’ten (2000- 2017 yılları arasında) (56) metin) olmak üzere toplam 107 dua metni bir araya getirilmiştir. Sosyal medya ortamında çok sayıda örnek bulunabilmektedir (bkz. kaynakça). Biz özgün olan birkaçını çalışmaya dâhil ettik. Metinler enikonu bir ya da birden fazla mani görünümü vermekte olup, ba- zıları zaman içinde (dizeleri ve motifleri bakımından) varyantlaşmıştır. Kaynak kişilerin bazıları, duaları yazılı olarak verirken dörtlük ve kafiye düzenine bağlı kalmamakta, adeta düzyazı bir dua gibi cümleleri art arda/yan yana yazmaktadırlar. Bu art ardalık/yan yanalık sadece dize ölçüsünde değil, aynı zamanda iki farklı (mani düzeninde) duayı birleştirmede de görülmektedir. Duaların yöresi bakımından Türkiye’nin genelinin söz konusu olduğunu düşünüyoruz; Çünkü (Tekirdağ, Kırklareli, Bursa, Bandırma-Balıkesir, Manisa, Uşak, Düzce, Konya, Eskişehir, Yozgat, Afyon, Gümüşhane, Isparta, Kayseri, Bayburt, Adana, Çorum, Şanlıurfa Trabzon, Ordu, Erzurum, İzmir, Mersin, Bitlis, Vezirköprü-Samsun, Bozkır-Konya, Gelibolu-Çanakkale, Bartın, Ankara, İzmir-Bayındır, Kırıkkale, Eflani, Giresun) gibi Anadolu’nun her yanından derleme yapı- labilmektedir. Duaların öğrenilme yaşı farklılık gösterebilmektedir. 5-6 yaşından itibaren, özellikle Anneanne, babaanne, nine (nene), anne, abla, hala ve baba öğretici olarak anılmaktadır. Erkek