Türk Halk Anlatmalarındaki Karakterlerin Cinsiyetleri ve Olumsuz Kadın Karakterler Hakkında Tespitler

153 TÜRK HALK ANLATMALARINDAKİ KARAKTERLERİN CİNSİYETLERİ VE OLUMSUZ KADIN KARAKTERLER HAKKINDA TESPİTLER 1 Dr. Mustafa DUMAN 2 Sözlü edebiyat ürünlerinin en temel özelliği, gelenek içerisinde ana hatları belirlenmiş ka- lıplardan oluşmalarıdır. Bu kalıpları, sözlü kültür ortamında yaratılan edebi ürünlerin yalnızca yapılarında değil konu ve karakter seçimlerinde de takip etmek mümkündür. 3 Yapısal şema bir taraftan bir edebi ürünün türünü belirlerken diğer taraftan konu ve karakter kalıplarıyla eş zamanlı var olur. Basit bir şekilde ifade edecek olursak; aşk konusu etrafında şekillenen bir anlatma belirli bir yapısal kalıba ve âşık, maşuk (sevgili) ve zalim ebeveyn gibi tiplere sahip olur. Benzer şekilde, kahramanlık konusunu esas alan bir anlatmanın belirli bir yapısal şeması vardır ve bu anlatma kahraman, düşman ve hain gibi tipleri bünyesinde barındırır. Edebiyatın –bilhassa sözlü edebiyatın- toplumların yaşayış ve düşünüş tarzları hakkında önemli ipuçları içerdiği göz önünde bulundurulduğunda, söz konusu edebi kalıpların derinlemesi- ne tahlil edilmesi ile bir toplumun düşünüş ve yaşayış tarzı hakkında fikir sahibi olmada halk bili- minin, en az sosyal bilimlerin diğer alanları kadar, etkili olduğunu ifade edebiliriz. Bu gerekçelere dayanarak bildirimizde, halk anlatmalarında kullanılan karakterlerden hareketle Türk toplumunun kadına bakışı hakkında çıkarımlarda bulunmaya çalışacağız. 1 Bu bildiri, “Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Karakterler –Mit, Destan, Halk Hikâyesi-” başlıklı doktora tezimden üretilmiştir. 2 Araştırma Görevlisi, Uşak Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Halk Bilimi Anabilim Dalı, m.duman66@gmail.com . 3 Burada şunu belirtmemiz gerekir; bildirimizde “karakter” terimini “tip”in karşıtı olarak değil, bir edebi ürünün şahıs kadrosunda yer alan ve o üründe rolü olan unsurlar için kullandık. Nitekim her ikisi de alıntı olan bu terimler, karakter tipolojisi çalışmaları yapan Türk araştırmacıların esinlendiği Batılı araştırmacılar tarafından da bir zıtlığı belirtmek için kullanılmamaktadır. Türkiye’de yapılan karakter tipolojisi çalışmalarının en önemli dayanağı olan Edward Forster’ın Aspects of the Novel (1955) adlı kitabında bu zıtlık (karakter-tip) “round” ve “flat”, yani “değişken” ve “düz” karakterler olarak verilmiştir (Ayrıntılı bilgi için bk. Duman, 2017).