Türk Halk Anlatmalarındaki Karakterlerin Cinsiyetleri ve Olumsuz Kadın Karakterler Hakkında Tespitler

157 Türk Halk Anlatmalarındaki Karakterlerin Cinsiyetleri ve Olumsuz Kadın Karakterler Hakkında Tespitler Türk Halk Edebiyatı Destanlardaki olumsuz karakterlerin cinsiyetlere göre yüzdelik dağılımı %85 erkek, %12 kadın ve %3 belirsizdir. Destanlardaki cinsiyeti belirsiz olan olumsuz karakterlerin tamamı hay- vandır. Hayvanlar, destanlarda ayrıntılı olarak tasvir edilmedikleri için, onların cinsiyetlerini “belir- siz” olarak değerlendirmeyi uygun gördük. Bu tabloya ek olarak destanlardaki olumsuz tip kate- gorilerinin cinsiyetlere göre yüzdelik dağılımı; düşman tipin %92’si erkek, %4’ü kadın; hain tipin %79’u erkek, %21’i kadın; hilekâr tipin %53’ü erkek, %47’si kadın; masum veya tanrısal aptal tipin %60’ı erkek, %27’si kadın; zalim ebeveyn tipin %67’si erkek, %33’ü kadın; casus, düzmece kahraman ve rakip tiplerin ise %100’ü erkek, şeklindedir. Tablodaki veriler ve olumsuz tip kate- gorilerindeki cinsiyet dağılımı, destanların yaratım-aktarım ortamı ve destanlarda işlenen konuyla ve daha önce belirttiğimiz gibi anlatıcının cinsiyetiyle yakından ilişkilidir. Türk dünyasının farklı boylarında “akın”, “âşık”, “bahşı”, “baksı”, “kıssahan”, “Manasçı” ve “jırav” (bkz. Reichl 2011) gibi adlarla anılan destan anlatıcılarının genellikle erkek olduğu kabul edilir. Albert B. Lord’un Yugoslavya’daki destan anlatım ortamı hakkında verdiği bilgiler (Lord 2003) ve incelememize dâhil ettiğimiz destanların erkek anlatıcılar tarafından icra edilmiş olması, bu genel kabulü destekler mahiyettedir. Destanların erkekler tarafından ve çoğunlukla erkeklerin bulunduğu ortamlarda icra edilmesinin, destanlardaki olumsuz karakterlerin cinsiyetinin ağırlıklı olarak erkek olması sonucunu doğurduğunu iddia etmek mümkündür. Bu durum, destan anlatım ortamı (anlatıcı ve dinleyicilerin kimliği) ile destanlardaki karakterlerin cinsiyeti arasında bir para- lellik olduğunu gösterir. Anlatıcı ve dinleyici kimliğinin, destanlardaki karakterlerin cinsiyeti üze- rinde ne denli etkili olduğunu göstermek için Canıl Mirza Destanı’nı örnek olarak verebiliriz (Aça, 2004). Bu destanın kahramanı kadın olmasına rağmen, destandaki olumsuz karakterlerin %11’i kadınken %89’u erkektir. Kadın kahramanlı diğer destanlarda da bu durum farklı değildir (bk. Fedakâr 2016). Bu örnek bizi destanlardaki karakterlerin ağırlıklı olarak erkeklerden oluşmasının diğer sebebinin destanın konusu olduğu sonucuna götürür. Destanlar birer kahramanlık anlatmalarıdır ve bu nedenle destanlardaki epizotların ço- ğunda savaş konusu işlenir. Cinsiyeti her ne olursa olsun destan kahramanın bu savaşlarda mücadele ettiği olumsuz karakterlerin çoğu erkektir. Bu durum, biyolojik bir gerçekliğin toplumsal 2 Belirsiz 3% Erkek 85% Kadın 12% Destanlardaki Olumsuz Karakterlerin Cinsiyete Göre Yüzdelik Dağılımı Belirsiz 2% Erkek 60% Kadın 38% Halk Hikâyelerindeki Olumsuz Karakterlerin Cinsiyete Göre Yüzdelik Dağılımı