Türkiye’de Yayımlanan Belli Başlı Atasözü ve Deyim Sözlüklerindeki Ana Yanlış ve Eksiklerle İlgili Bazı Tespitler

392 Nail TAN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı 1. Atasözü veya deyim olmayan söz varlıklarına yer verilmesi 2. Atasözünü deyim, deyimi atasözü gösterme yanlışlıkları, yanlış misafirlikler 3. Anlam vermede yapılan yanlışlıklar, eksik anlam vermeler Bu konulardaki tespitlerimizi Türkiye’de yayımlanan, içinde en çok söz varlığı barındırdı- ğına inandığımız beş sözlük üzerine yapacağız: TDK Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler ile Ömer Asım Aksoy, Nurettin Albayrak, Prof. Dr. İsmail Parlatır, Êrtuğrul Saraçbaşı, Dr. Ahmet Turan Sinan, Muhittin Bilgin-Dr. A. Can Bilgin ve Metin Yurtbaşı’nın hazırladığı atasözü ve deyim sözlükleri. 1. Sözlüklere Girmiş Atasözü veya Deyim Olmayan Söz Varlıkları Atasözü ve deyim tanımlarının iyi yapılmaması, sınırlarının iyi çizilmemesi, konunun atasözü ve deyim bilimi çerçevesinde ciddiyetle ele alınmaması, Türkçenin ad, sıfat zenginliği yanında fiil/eylem yönünden fakir oluşu sonucu birden çok anlamda kullanılan söz varlıklarının çokluğu, sözlük hazırlayıcıların ticari kaygılarla söz varlığı sayısını bilerek artırma çabaları, çe- şitlemelerin ayrı bir sözmüş gibi değerlendirilerek numara verilmesi gibi sebeplerle atasözü ve deyim sözlüklerine gereksiz, bazı ilginç söz varlıkları da girmiştir. Bu konuda en güzel örneği, en muteber sözlüklerden birini hazırlayan Ömer Asım Aksoy’un yayınlarında görmekteyiz. Rahmetli Aksoy, bilime saygılı bir adamdı. Yanlıştan dönme erdemine sahipti. 1965 ve 1976 yıllarında TDK yayını olarak bastırdığı ilk deyim sözlüklerindeki deyim anlayışını daha sonra değiştirmiş, birçok deyimi ayıklamış, sözlüklerinin TDK dışındaki baskılarında kullanmamış, ayrıca dağarcığına yeni deyimler de eklemiştir. Gençleri uyarıyorum. Makalelerinde daima kitap ve sözlüklerin son baskı- larını kullansınlar. Yazarlar, her baskıda yanlışlarını düzeltir ve bazı eklemeler yapabilirler. Yanlış adlandırma konusunda en çok yanlış, atasözü sözlüklerinden ziyade deyim söz- lüklerinde yapılmıştır. Birçok meslek, bilim terimi deyim olarak sözlüğe alınmıştır. En çok yanlış yapılan iki söz grubu da ikileme ve benzetmelerdir. İkilemeleri, benzetmeleri deyim olarak de- ğerlendirmek mümkün değildir. Batı dillerinden yapılan tercümelerdeki kavramları deyim olarak algılamak da doğru değildir: Banyo almak, duş almak, trip atmak gibi. Şimdi, muteber, baskı sayısı fazla, içinde en çok söz varlığı barındırdığına inanılan sözlüklerden bazı örnekler verelim. A. Bize göre deyim olmayanlara örnekler: a. Ömer Asım Aksoy (1991), Deyimler Sözlüğü’nden (Rastgele 24 sayfadan) Acele etmek (484) Defter tutmak (652) Öyle ya (921) Aceleye gelmek (484) Değer Biçmek (652) Para bozmak ( 925) Aceleye getirmek (484) Delik deşik (653) Park etmek (928) Acı çekmek (484) Dünya durdukça durasın (680) Parti vermek (929)