Türkmen Bahşılarında Tirme Söyleme Geleneği ve Tirmelerin Destan İcrasındaki Rolü Üzerine

349 TÜRKMEN BAHŞILARINDA TİRME SÖYLEME GELENEĞİ VE TİRMELERİN DESTAN İCRASINDAKİ ROLÜ ÜZERİNE Doç. Dr. Halil İbrahim ŞAHİN 1 Giriş Türkmenistan’da “dutar” adlı müzik aleti ile şiir söyleyip destan anlatan tiplere “bagşı” adı verilir. Bagşılar; eğitim, bagşılığa geçiş, icra alanları ve şekilleri açısından önemli ortaklıklar taşı- makla birlikte repertuar açısından farklı özelliklere sahip olabilmektedirler. Hazar ötesi Türkmen boylarında ortaya çıkmış bagşıların hemen hepsi mesleğe dutar çalmayı ve geleneksel ezgileri icra edebilmeyi öğrenerek başlarlar. Bu bakımdan Türkmen bagşısı her şeyden önce bir müzis- yendir. Dutar çalma ve ezgileri öğrenme kabiliyeti zayıf olan bagşı adaylarının gelenekte tutun- maları mümkün değildir. İkinci olarak Türkmen bagşılarının tamamı “tirme” adı verilen şiirleri icra edebilme yeteneğine sahiptir. Hatta sadece bu şiirleri icra edenlere “tirmeci bagşı” adı verilmiştir. Tirmeci bagşıların yanında destan anlatan bagşılardan destan anlatmayı öğrenen veya destan anlatma esasına dayalı bir bagşılık kolundan/yolundan yetişerek repertuarında destan bulunan bagşılara ise “dessançı bagşı” denmiştir. Kısacası Türkmen bagşılarının bir kısmı sadece “tirme” adı verilen şiirler söylerken bir kısmı ise hem “tirme” söylemekte hem de destan anlatmaktadır. “Tirmeci bagşı” ve “dessançı bagşı” adlandırmalarına bakıldığında birbirinden farklı iki tip icra tarzının bagşılık geleneğinde yer aldığı düşünülebilir, ancak esasında “tirme” söyleme ile destan anlatma gelenekleri arasında yakın bir ilişki söz konusudur. Gerek destanların tasnifinde gerekse icrasında “tirme” adı verilen şiirlerin önemli bir rolü vardır. Bilindiği gibi Türkmen des- tanları şiir ve anlatı bölümlerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir yapıya sahiptir. Tıpkı Anadolu sahasındaki halk hikâyelerinde olduğu gibi Türkmen destanlarında da şiirler, müzik eşliğinde icra edilirken olayların nakledildiği kısımlar ise müzik olmaksızın anlatılır. Bir bagşının destan 1 Balıkesir Üniversitesi, hsahin@balikesir.edu.tr .