Türkmen Bahşılarında Tirme Söyleme Geleneği ve Tirmelerin Destan İcrasındaki Rolü Üzerine

351 Türkmen Bahşılarında Tirme Söyleme Geleneği ve Tirmelerin Destan İcrasındaki Rolü Üzerine Türk Halk Edebiyatı Ş. Gullıyev, böyle bir bakış açısını, bahşıların repertuarlarındaki klasik şairlerin şiirlerine bakarak oluşturmuş olmalı. Aksi takdirde başta Köroğlu olmak üzere destanlardan alınan tirme- lerin izahı mümkün değildir. Diğer bir ifade ile bahşılar sadece Mahtumkulu gibi şairlerin şiirle- rini icra etmezler Köroğlu başta olmak üzere Türkmen boyları arasında anlatılan diğer pek çok destan ve hikâyelerden aldıkları şiirleri de söylerler. Bu bakımdan bahşıların repertuar açısından iki zümreye ayrılmasını Mahtumkulu’nun ortaya çıkışına bağlamak, eksik kalmaktadır. Bunun yerine bahşılık geleneğinin tıpkı âşıklıkta olduğu gibi yeni bir tip olduğunu, öncesinde bu bölge- lerde bahşıların ataları olan ozanların yaşadığını, bahşıların ozanlardan destan anlatmayı miras olarak aldıklarını, ancak yeni şartlar içinde oluşmuş mahlaslı şiirleri de icra etmeye başladıklarını söylemek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu yaklaşım, Türkmen bahşılık geleneğindeki “ay- dım” veya “tirme” adı verilen şiirler incelendiğinde daha iyi anlaşılmaktadır. Bahşılık geleneğinde şiirler, özel ezgilerle icra edilirler. Bahşılar için ezgi, onların ifadesiyle “heñ” daha önemlidir. Onlar açısından yeni bir şiir icat etmek, yeni bir ezgi yaratmak anlamına gelir. Dolayısıyla Türkmen bahşıları kendilerine bir mahlas oluşturarak şiir üretmek yerine kendi ezgilerini mahlassız olarak yarattıkları şiirlerle geleneğe dâhil etmişlerdir. Bahşılık geleneğinde icra edilen tirmelerin/şiirlerin önemli bir kısmı, destanlardan alınma- dır. Köroğlu gibi kahramanlık konulu destanların yanı sıra Kerem ile Aslı ve Tahir ile Zöhre gibi halk hikâyelerinde yer alan şiirler, tirmeci bahşılarca söylenmiştir. Bugüne kadar bahşılar ara- sında yaygın olarak bilinen ve başlıların çokça icra ettikleri şiirler, destan ve halk hikâyelerinden alınmadır. Şiirin/Aydımın Adı Bulunduğu Destan İcracısı İcracının Mektebi/Yolu 1 Sen Yetir Köroğlu Nurberdi Gulov Kızılsu Yolu 2 Gızlar Zöhre ile Tahir Hocamurat Orayev Daşoğuz Yolu 3 Bilbil Gördüm Zöhre ile Tahir Sahı Cepbarov Aşkabat Yolu 4 Gitsem Gelermen Zöhre ile Tahir Orazgeldi İlyasov Aşkabat Yolu 5 Gülyar Köroğlu Mahtumkulu Garlıyev Daşoğuz Yolu 6 Kekiliñ Sayat ile Hemra Ata Hudaykuliyev Merv Yolu 7 Aşık Bolmuşam Gül-Bilbil Garlı İlamanov Merv Yolu 8 Bir Zaman Goygun Zeynelarap Ödeniyaz Nobatov Merv Yolu 9 Yandım Şahsenem ile Garip T. Gurbanniyazov Daşoğuz Yolu 10 Geyme Garanı Sayat ile Hemra Nurım Hudayberdiyev Merv Yolu 11 Nez Eder Leyla ile Mecnun Ödeniyaz Nobatov Merv Yolu 12 Balsayat Sayat ile Hemra Nuryagdı Bayramov Aşkabat Yolu 13 Nehak Ganıma Hüyrlukga ile Hemra Şakul Ernazarov Çarçev Yolu 14 Baba Rövşen Baba Rövşen İsa Recebov Çarçev Yolu 15 Oyan Zöhre ile Tahir T. Gurbanniyazov Daşoğuz Yolu 16 Durnalar Sayat ile Hemra Garlı İlamanov Merv Yolu 17 Aslım Aslı ile Kerem Nurcemal Andıyeva Aşkabat Yolu 18 Köne Güzer Yusuf ile Züleyha Geldimamed Orazgulıyev Aşkabat Yolu