Türk Sözlü Şiir Sanatında Kadın Yaratıcılığının Arketipleri

273 TÜRK SÖZLÜ ŞİİR SANATINDA KADIN YARATICILIĞININ ARKETİPLERİ Doç. Dr. Behiye KÖKSEL 1 Giriş Türk sözlü şiir sanatında kadınlar ağıtçı, âşık, tekke şairi, manici, türkü yakıcı vb. şekillerde yaratıcılıklarını göstermişlerdir. Sözlü geleneğin her alanında olduğu gibi kadınların icracı ve ya- ratıcı olduğu alanlarda da tarihî, dinî, kültürel katmanlar ortaya konulan folklor malzemesinin geri planını oluşturur. Sözlü şiir sanatına ontolojik yaklaşım arka planda tarihî, kültürel, dinî, mitolojik katmanların varlığını bize göstermektedir. Sözlü şiir sanatında kadın sanatkâr ve icracı tipi mi- tolojiden başlayarak değişime uğramış olup dinî, kültürel, mitolojik kimlikli kadın tiplerinden izler taşımaktadır. Bildirimiz, sözlü şiir sanatında kadın yaratıcılığı hakkında genel değerlendirmeyle başlayacak ve bu alandaki kadın sanatkâr tipinin arketipleri olarak kadın şamana, bilhassa âşık şiirinde ve tekke tasavvufta bir sanatçı tipi olarak oraya çıkan kadın âşık ve tekke şairlerinde kül- türel bir kod olarak kendini gösteren Bâciyan-ı Rum’a, Dede Korkut’ta ve diğer halk hikâyelerinde gördüğümüz karşılıklı şiir söyleyen, ya da ağıt yakan kadın tiplerine yer vermekte ve sonuç olarak bu arketiplerin etkileri ve izleri karşılaştırmalı olarak vermektedir. Türk sözlü şiir sanatında kadın yaratıcılığı: Sözlü şiir sanatında ağıtçılık, âşıklık, kadın sofî şairler, manicilik, türkü yakıcılık, ninni söyleme, ilahi söyleme gibi alanlarda kadın yaratıcılığı belirgin biçimde göze çarpar. Sözlü şiir sanatını dolaylı ilgilendiren bir alan da kadın şifacılar ve halk ebeleridir. Şifacıların, büyüye, nazara karşı dinsel büyüsel çeşitli pratiklar uygulayanların, kurşun dökenlerin dinsel büyüsel işlemlerine eşlik eden dualar, kalıplaşmış sözler, tekerlemeler bu ritüellerin sözlü şiir sanatı ile bağı kurar. 1 Gaziantep Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı