Türk Sözlü Şiir Sanatında Kadın Yaratıcılığının Arketipleri

279 Türk Sözlü Şiir Sanatında Kadın Yaratıcılığının Arketipleri Türk Halk Edebiyatı Kadın âşıkların erkek âşıklarla yaptıkları atışmalarda erkek âşıkların hitabında bacı ifadesi dikkati çeker: Dinle sen de beni ey Arzu Bacı Kadın ile erkek eşit olamaz Âşık İmami Dinledim sözünü ben Arzu Bacı, Ben büyük lokmayım yutabildin mi Gül Ahmet Yiğit 16 Aslen Balkan göçmeni olan Adeviye Hanım kaynaklarda Adevye Anabacı olarak geçmek- tedir. Ancak ulaşabildiğimiz şiirlerinde Adeviye Bacı mahlasını kullandığı görülmüştür: Adeviye Bacı’yım budur pazarım, Gerçeğedir benim şimdi nazarım, Yanmış karulmuşum kalmadı varım, Talan olmuş külden küle safada. 17 İlk bilgilerine Âşık Paşazade’de Bâciyan-ı Rum’un Âhilik teşkilatı içinde bir zümre olduğu- nu ifade eden görüşler olmakla birlikte Hacı Bektaş Veli’nin müridlerinden Kadıncık Ana’nın ilk temsilcilerinden birisi olduğu görüşü de yaygındır. Bu zümrenin mensupları arasında Hacı Bektaş müridlerinden Hatun Ana/Fatma Ana, Mevlana’nın kızı Melike Hatun, Âhi Evren’ın eşi Fatma Bacı gibi isimler vardır. Kadın sanatçı tipinin ilk tezahürleri: Dede Korkut’ta soy soylayan kadınlar, kadın ağıt- çıların, âşıkların ilk örnekleri arasında değerlendirebilir. Misalen Dirse Han’ın Hatununun oğlu Boğaç için söylediği soylamayı, Deli Dumrul’un eşinin Deli Dumrul’un can istemesine karşılık söylediği soylamayı, kadın sanatkârlar tarafından söylenen ilk örnekler olarak alabiliriz. Bu ka- dınları da toplumdaki kadın sanatçı tipinin arketipleri arasında değerlendirebiliriz. Keza 20 yy’dan eski kaynaklarda erkek âşıkların adı geçerken kadın âşıkların adı geçmemekte ama Kerem ile Aslı hikâyesinde ‘aldı Kerem’ deyip Kerem saza söze başlamakta, Aslı da ‘aldı Aslı’ deyip saza ve söze başlamaktadır. Aslı’nın, Selvihan’ın, Arzu’nun söylediği şiirler burada bir kadın sanatçı tipi- nin mevcut olduğunu da göstermektedir. Türk saz şiirinde kadın yaratıcılığının ontolojik tahlilinde Dede Korkut ve halk hikâyeleri önemli bir katmanı oluşturmaktadır. Ağıtçı kadının prototipleri: Ölenin arkasından ağıt yakmak ve ağıtçılık ilk şiirlerde baş- lıca muhtevayı teşkil eder. Elimizde bulunan ilk şiirlerin ölüm muhtevalı olduğu görülmektedir. Hunların topraklarını kaptırması üzerine söylenen ağıt ve Divanü Lûgati’t Türk›te Türkçe önemli 16  Behiye Köksel, a.g.e., s.110 17  İsmail Özmen, Alevi-Bektaşi şiirleri Antolojisi, C.5, Ank., 1998, s.377, Kültür Bakanlığı Yay.