Türkülerdeki Hayvan ve Bitkiler Üzerine Bir İnceleme

404 Mehmet TEMİZKAN T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı çıkarılmıştır. Şu dörtlükte bu bakış açısını görmek mümkündür: Yavru şahin tüylerini düzedir Gök turnalar uçar, boyun uzadır Sarp kayadan şikârını gözedir Alıcı şahini Al-i Osman’ın (Ali Ufkî ?: 61) Bütün hayvan ve bitkileri incelemek, bir bildirinin sınırlarını çok zorlayacağı için, bu çalış- mamızda hayvan ve bitkilerin listesini vermek ve örnek olması bakımından her birinden –en çok kullanılan- üçer taneyi incelemekle yetineceğiz. I. Türkülerdeki Hayvanlar Türkülerde ismi anılan hayvanlar alfabetik olarak şöyledir: Akbaba, arı, aslan, at, aygır, balaban, balık, baykuş, bülbül, camız, ceylan (maral, ahu, geyik, ceran), çekirge, dana, davar, dev, deve, domuz, dudu, Düldül, guguk, güvercin, hindi, horoz, hüma, inek, kaplan, karga, ka- rınca, kartal, kaz, kedi, keklik, kırlangıç, koç, koyun, köpek(it), kuğu, kumru, kurbağa, kurt, kuş, kuzgun, kuzu, küheylan, leylek, martı, maya, merkep (eşek), ördek, örümcek, pire, samur, san- sar, serçe, sinek, suna, şahbaz, şahin, tavuk, tavus, tay, tazı, tilki, turna, üveyik ve yılan. Kesin bir rakam veya oran vermek mümkün olmamakla birlikte, türkülerde adı geçen hayvan sayısının, bitki sayısından daha az olduğunu söyleyebiliriz. I.1. At Dîvânü Lügati’t-Türk’teki “Kuş kanadı ile Türk atı ile” şeklindeki kayıt, atın Türk‘ün haya- tındaki yerini –muhtemelen- en güzel şekilde anlatan ifadedir. Türkülerde de, en fazla anılan iki hayvandan biri, attır. Türkülerde adı geçen at türleri şunlardır: Kırat, Arap at, kula at, al at, doru at (dor at) ve yağız at. Aşağıdaki örneklerden anlaşılacağı gibi, bu atların hepsi de övülmektedir. Ancak, en faza övgünün kır ata ve Arap ata ait olduğu görülmektedir. Bazen, övgüye sevgi de eşlik etmektedir. At sevgisinin ve at çeşitlerine dair övgülerin birer ikişer örneği şu şekildedir: Yalancı dünyaya geldim geleli Bir at ı severim bir de güzeli Değip on beşe de kendim bileli Bir at ı severim bir de güzeli (Öztelli 1972: 315) At, yiğidin hayat arkadaşıdır, sırdaşıdır ve çoğu zaman da cesaret kaynağıdır. Kahrama- nın düşmana meydan okumasında, atına olan güveni de önemli bir yere sahiptir. Köroğlu’nun ağzından verilen bir türküdeki Kuş olsan uçsan Kürtoğlu kır at ım yeter Gökteki uçan kuşlara dahi hükmeder (Öztelli 1972: 682)