Aşık Tarzı Şiir Geleneğinde Tecnis

309 ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNDE TECNİS Prof. Dr. Metin ÖZARSLAN 1 - Hüseyin ALDEMİR 2 Giriş Ülkemizde âşık edebiyatı ile ilgili ilk müstakil araştırmaların sahibi olan Fuat Köprülü’nün incelemeleri ve tespitleri sonucunda âşık tarzı şiir geleneğinin köklerinin V. yüzyıla kadar dayan- dığı bilinmektedir. Attila döneminde orduda yer alan şair ve mızıkacılar tertip edilen ziyafetlerde hazır bulunanları coşturucu bir eda ile hükümdarın kahramanlıklarını ve kazanılan zaferleri konu edinen şiirler söylemişlerdir. Orduda saygın bir yeri olan bu halk şair-musıkîşinasları toplum içinde de yas törenlerinde duruma uygun olarak gerçekleştirdikleri icralarıyla itibarlarını korumuşlardır. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra Gaznelilerde, Karahalılarda, Selçuklular ve Osmanlılarda dönemin şartlarına uygun olarak varlıklarını devam ettiren bu şairlerin Azerbaycan ve Anadolu sahalarında “ozan” ismiyle anıldıkları görülmektedir. XV. yüzyıldan itibaren “âşık” olarak adlandırılan halk şairlerinin, bugün âşık tarzı olarak bilinen bir geleneği oluşturmaları ise XVI. yüzyılda özellikle şehir merkezlerinde kurulan kahve- hanelerin yaygınlaşmasıyla gerçekleşmiştir. Bir taraftan bu kahvehanelerde dönemin önde ge- len âşıklarının yanı başında bu işe meraklı ve yetenekli gençlerin ustalarından gerekli edebî ve meslekî birikimleri edinerek geleneği icra ettikleri görülürken diğer taraftan da geleneğin klasik edebiyatla etkileşimi dikkati çekmektedir. Bunun bir sonucu olarak aruzun belli kalıplarıyla gazel ve murabba şeklinde eserler verilmiş, muamma ve lûgaz türleri âşık fasıllarında sıkça yer alan türler olmuştur. (Köprülü, 2012: 129-172). Kaynaklarda klasik edebiyata ait bir terim olarak değer- lendirilen tecnisin de böyle bir etkileşim sonucu âşık tarzı şiirde tercih edildiği söylenebilir. Âşık Tarzı Şiirde Tür ve Şekil Bağlamında Cinas (Tecnis) Terimi Tecnis (cinas) özellikle belagat kitaplarında müstakil bir başlık altında ele alınmış ve Tan- zimat’a kadar bir hüner olarak görülmüştür. Fakat Tanzimat’tan sonra edebiyatçılar ve araştır- macılar arasında tecnis hakkında farklı görüşler ortaya atılmıştır. 3 Türk şiirini inceleyen çağdaş kaynaklarda ise tecnisin klasik edebiyata ait bir söz sanatı olduğu ve âşıklar tarafından da cinasın kullanıldığı ifade edilmektedir. 1 Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halkbilimi Bölümü Öğretim Üyesi 2 Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi 3 Belagat kitaplarında yer alan tecnis hakkındaki farklı görüşler için bkz. (Eliaçık 2013).