Arykanda Antik Kenti, Antalya’nın Finike ilçesinde, Arif köyü sınırları içinde yer alır. “Ary-ka-wanda” Likya dilinde “yüksek kayalığın yanındaki yer” anlamına gelir. Kentin adının filolojik açıdan yerli Anadolu dilini yansıtması, Likya bölgesinin en eski yerleşimlerinden biri olduğunu göstermektedir.

 

Arykanda’nın yanı sıra Limyra ve Patara’da ele geçen Geç Kalkolitik-Erken Bronz çağı baltaları, genel olarak bu bölgenin yoğun olarak iskân edildiğine işaret etmektedir. Ancak, MÖ. 2. bine tarihlenen taş balta dışındaki buluntulara dayanarak, şehir tarihini MÖ 5. yüzyıldan önceye götürmek güçtür. MÖ 5. yüzyıla ait yerli beylerden Kuprili ve Aquwami’ye ait sikkeler, Pers egemenliği sırasındaki Arykanda’yı yansıtırken, bunu MÖ 4. yüzyıla tarihlenen Limyra Beyi Perikles’e ait sikkeler izlemektedir. Bu duruma göre Arykanda’nın bir süre Limyra egemenliğinde kalmış ve İskender ile birlikte el değiştirmiş olması gerekir. İskender’in ölümünden sonra Arykanda’nın da bölgenin diğer şehirleri gibi Ptolemaiosların ve ardından Seleukosların eline geçtiği, Apemea (Dinar) Barışı'ndan sonra ise Rodos’un kontrolüne girdiği bilinmektedir.

 

 

MÖ 2. yüzyılda Arykanda, Likya Birliği’ne dâhil bir şehir olarak sikke basmıştır. MS 43’te, İmparator Klaudius’un Likya Birliği’ne son verdiği tarihte, Likya bölgesi Pamphylia ile birlikte bir eyalet haline sokulmuş ve Roma’ya bağlanmıştır. MS 2. yüzyılda Arykanda isminin çeşitli kaynaklarca çokça anıldığı bir dönemdir. 240 yılındaki büyük depremden sonra kısmen onarılan şehir, Bizans egemenliği sırasında “Akalanda” veya “Orykanda” adıyla anılır. Kalıntılara ve Bizans kaynaklarına dayanarak 11. yüzyıla kadar varlığını bildiğimiz Arykanda’nın bu tarihten sonra yer değiştirmiş ve bugünkü karayolunun güneyine taşınmış olması mümkündür.

 

Arykanda kenti, Şahinkaya diye bilinen sarp bir kaya yüzeyinin dibinden başlayan, güneye eğimli bir arazi üzerinde yer almaktadır. Kentte en üst seviyede yer alan yapı, Şahinkaya’nın güneybatı eteğindeki gözetleme kulesidir. Kulenin güneyindeki üçgen plan veren akropolün, kentin ilk yerleşim yeri olduğu düşünülmektedir. Bu alanın doğusunda bouleuterion (meclis binası) ve doğusundaki üç dükkânın kuzeyinde MÖ 4. yüzyılda Güneş Tanrısı adına yapılmış Helios Tapınağı bulunmaktadır.

 

 

Kentin gözetleme kulesinden sonra en üst seviyedeki diğer yapısı MS 1. yüzyılda inşa edilen stadiondur. Tek uzun kenarlarında oturma sıraları yer almakta, diğer uzun kenar yamaca açılmaktadır. Bir alttaki terasta, bölgenin ufak fakat en iyi korunmuş tiyatrosu yer alır. En alttaki terasta ise agora ve meclis binası işlevi de veren odeon görülür. Şehrin güneydoğusunda bulunan gymnasium, hamamın hemen yanında yer almakta ve hamam-gymnasium görünümü vermektedir.

 

Şehrin “Doğu Nekropolü” olarak isimlendirilen mezar alanı, birçoğu ayakta kalmış anıt mezarlarla dikkati çeker. Birbirine teras görevi gören anıt mezarların tümü MS 2. yüzyıla ait olup bunların altındaki terasta çatı hizasına kadar ayakta kalmış hamam, şehrin iyi korunagelmiş yapılarından biridir. Şehrin su ihtiyacı, büyük bir beceri ve su mühendisliği örneği gösteren tesislerle sağlanmıştır. Aykırıçay’ın çıktığı yerde sarp kaya yüzeylerine oyulmuş dört ayrı seviyedeki kanal, şehre su getiren sistemin ana hatlarını oluşturur.

 

Konumu nedeniyle kademeli teraslar halinde düzenlenmiş olan ören yeri, tarihi yapılarının yanı sıra tüm vadiyi gören panoramik bir manzaraya sahiptir. Arykanda, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne önerilen “Likya Uygarlığı Antik Kentleri” (2009) arasında yer almaktadır.

 

Kaynak: Arykanda Örenyeri, Antalya Müzesi Müdürlüğü.