Ayazma nedir?
Ayazma adı Yunanca kutsal yer anlamına gelen “Hagiasma” kelimesinde gelmektedir. Ayazmalar, Ortodoks kültürüne ait yapılardır. Genellikle Ortodoks Kiliseleri'nin, altında veya yanında bağımsız ya da müstakil olarak bulunur. Ayazmaların hastalıklara şifa dağıttığına, isteklerin gerçekleşmesine yardımcı olacağına inanılır. Türkiye'de ayazmalar açısından en zengin kent İstanbul'dur. Öyle ki Osmanlı Dönemi'nde inşa edilen ayazmaların sayısı Bizans Dönemi’nden daha fazladır.
Ayvalık’ın en önemli dini yapılarından biri Panagia Phaneromeni Ayazması idi. Panagia, Ortodokslarca Meryem Ana’ya verilen addır. Phaneromeni ise canlanan, yeniden ortaya çıkan, görünen anlamındadır. İsminden de anlaşılacağı üzere bu yapı, Meryem Ana için yapılmıştı. “Panagia Haralambos Kilisesi”ne bağlı olan Panagia Phaneromeni Ayazması’nın, bir kilise olmadığı, 2011 yılında Balıkesir Müzesi’nin Prof. Dr. Ömer Özyiğit danışmanlığında yaptığı kazılar sonrasında kesin olarak anlaşılmıştır.
Bölgede anlatılan hikâyelere göre, Panagia’nın İkona’sı (Kutsal Meryem’in İkonası) bir rüyanın sonrasında yapılan bir kazı ile 28 Haziran 1852 yılında, bugün olduğu yerde, sahilden yaklaşık 100 metre uzaklıkta bulunan ve Saliokola (veya Saliokoula’nın Bahçesi) olarak denilen yerde bulundu. İkonanın bulunması için uzun süre kazılar gerçekleştirildi. Ayvalıklı Evaggelini isimli 16 yaşlarında bir kız çocuğunun 1851 yılının bir pazar günü görmüş olduğu rüyanın sonucunda söz konusu alan kazıldı. Kazılar sonucunda Meryem Ana’nın ikonası ve kutsal su ortaya çıkarıldı. Buraya 1867 yılında Chioslu Kaptan Mihalis Papazis’in harcamalarıyla bir ayazma yapıldı. İlk ayazma 1890 yılında bozularak aynı yılda üzerine daha büyük bir ayazma inşa edildi. Panagia Phaneromeni Ayazması kentin dini yaşantısında 1920 yılına kadar egemen oldu. Ayazma, 1922’den sonra, bölgenin tümüyle Türklerin eline geçmesiyle etkinliğini tamamen yitirdi.
Ayvalık Ayazması'nın Mimarisi
391 metrekare parselde bulunan ayazma binası 9x18 metre taban alanına sahip olup 9,7 metre yüksekliğe sahiptir. Prostylos tarzında tapınak planında düzenlenen yapıya, ortasında haç şekli bulunan korint başlığa sahip 4 sütunun oluşturduğu 23 alana sahip narteks ile ulaşılır. Ahşap tablalı çift kanatlı ana giriş dışında uzun cephelerde yer alan diğer 2 kapıda aynı özelliklerdedir ve doğrudan iç mekana ulaşım imkanı sağlamaktadır. Güneydoğu-Kuzeybatı cephelerinde bulunan 8 adet pencere ile aydınlatılan binada kullanılan vitraylar ile iç mekânda renkli bir ortam yaratılmıştır. Beşik çatı örtüsüne sahip özgün yapıda Marseille’den getirilen Marsilya tipi kiremitler kullanılmıştır. Neo-Klasik üslupta inşa edilen kagir alınlıklı girişe sahip yapıda korint düzende oluşturulan plasterler ile süsleme programı tüm cephelerinde uygulanmıştır. Sarımsak taşından üretilmiş kapı ve pencere sövelerinin lentolarını yine sarımsak taşı olan volütlü konsollar taşımaktadır. Beşik çatının eğimine göre düzenlenen tavanın orta aks yüksekliği 8 metredir. Kaset döşeme şeklinde imal edilen tavanda bulunan her kasedin göbeğinde akantus yaprağı motifli alçı süslemeler yer almaktadır. Birinci dönem ayazmasına ait havuzun üstüne inşa edilen ikinci dönem havuzuna 9 basamaklı merdiven ile ulaşılır. İki sütun arasından geçilerek ulaşılan merdivenler, 2 metre alt kotta bulunan havuza inmektedirler. Kireç katkılı sıva ile geçirimsiz yüzey alanına sahip havuzda bulunan nişler kutsal objelerin burada sergilenmesi ve muhafazası amacıyla bulunmaktadır ve günümüzde de yerinde görülebilirler. Çatı kaplamasını ön ve arka cephelerde orta akroter, ayrıca ön cephede köşe akroterler süslemektedir.
Kaynak: Ayvalık Alan Başkanlığı
Kilise
İnanç-Kültür Turizmi
Ayvalık merkezde olup şehir içi ulaşım araçları ile ulaşım sağlanabilmektedir.
Gazi Kemal Paşa, 10400 Ayvalık/Balıkesir