Hatay Geleneksel Giyim-Kuşamı
Kadın Giysileri: 1- Başa Giyilenler: Fes, Tarbuş, Kefiye, Tülbent (yazma, yağlık, eşarp, yaşmak). 2- İçe Giyilenler: Elbise (entari, fistan), Şalvar. 3- Dışa Giyilenler: Yelek, Şako, Cepken. 4- Ayağa Giyilenler: Çorap, Yemeni. 5- Bele Bağlananlar: Bel Kuşağı, Kemer. 6- Takılar: Altın Penez, Gümüş Kolye, Bilezik, Beşi Birlik. 7- Aksesuarlar: Tavuk Tüyü (Tezzak, Tezat), Saç Bağı (Kaytan). 8- Süsler: Sürme, Kına.
Erkek Giysileri: 1- Başa Giyilenler: Arakçık (Terlik), Arakçık Bağı (Poşiye), Kefiye. 2- İçe Giyilenler: Gömlek, Yelek. 3- Dışa Giyilenler: Aba (Kilim Aba, Sırmalı Aba-Halep veya mat-), Şalvar. 4- Ayağa Giyilenler: Çorap, Yemeni, Edik. 5- Bele Bağlananlar: Bel Kuşağı (Poşi). 6- Takılar:……… 7- Aksesuarlar:……….. 8- Süsler:………….
KADIN GİYSİLERİ
Başa Giyilenler:
Fes: Keçeden dikilir. Bordo renktedir. Üzerine tülbent bağlanır.
Tarbuş: Siyah zemin üzerinde renkli desenleri olan bir eşarp türüdür. Fesin etrafına bağlanır. Tarbuşun ön kısmına kişinin zenginlik derecesine göre altın veya gümüş liralar; sağ ve sol yanlarına yine altın veya gümüş bağlı altın ya da gümüş liralar dikilir. Tarbuşa, kefiye de denilmektedir.
Tülbent: Siyah ya da beyaz renkte olup fesin üzerine saçları gizlemek için örtülür. Kenarları işlemelidir. İşlemeler; muskalı, iğne ya da boncuk oyalıdır. Kullanılırken fesin sadece ön kısmı açıkta bırakılarak örtülür. Halk arasında yazma, yağlık, dolak gibi isimlerle de bilinir.
İçe Giyilenler:
Elbise: Uzun kollu, boyun kısmından başlayıp diz altına kadar uzanan bir elbisedir. Kadife kumaştan dikilir. Etek uçları fırfırlıdır. Boyun kısmı ise yakalı ve etrafı fırfırlıdır. Entarinin ön ve yan kısmına beyaz renkte sırma ipliğinden değişik motifler işlenir. Entari, fistan adıyla da bilinir.
Şalvar: Saten veya basma kumaştan dikilir. Renk ve deseni çeşitlidir. Beli ve ayak bileği lastikli olur.
Dışa Giyilenler:
Cepken: Genellikle siyah kadifeden dikilir. Kol kısımları uzun ve boldur. Etek boyu belli bir karış altındadır. Ancak ova kesiminde bel hizasında olduğu görülmektedir. Yöresel motifler cepkenin kol üstlerine, göğüs kısmına, arka kısmına ve yaka üzerine beyaz ya da sarı sırma ipliğinden işlenir.
Ayağa Giyilenler:
Çorap: Yünden örülerek yapılır. Ham yün renginde veya kök boyalarla boyanmış çeşitli renk ve desenlerde işlemeler yapılabilir. Boyu diz altındadır.
Yemeni: Kırmızı ya da siyah renkli deriden, altına kösele konularak yapılan bir ayakkabı çeşididir. Altı düz, bazen de hafif ökçeli olabilir. Ucu hafifçe yukarı doğru olanları da vardır.
Bele Bağlananlar:
Bel Kuşağı: Otuz santim eninde, 150 santim boyunda bir tür renkli kumaştır.
Kemer: Gümüşten yapılır ve 5 cm enindedir. Önünde “kaş” adı verine bir toka bulunur. Genel olarak cepkenin önüne takılır.
Takılar: Boyun kısmına beşi birlik ve gümüş kolyeler; baş kısmına altın ve gümüş penez; kollara ise gümüş bilezikler takılır.
Aksesuarlar:
Tezzak: Tavus kuşunun kanatlarını rengarenk boyayarak oluşturulur. Fesin her iki kısmına da takılır.
Saç Bağı (Kaytan): Siyah renkli yün ipliğinden örülen saç örgüsü görünümlü bir aksesuardır. Fesin arkasına dikilir.
Süsler:
Sürme: Özellikle genç kızların gözleri için kullandıkları bir tür boyadır. Kalıcıdır. Göze bir çöp yardımıyla sürülür. Yapılan işleme, “göze sürme çekme” adı verilir.
Kına: Kına geceleri ya da bayram gibi özel günlerde parmaklara ve avuç içine sürülen geleneksel bir boyadır. Sürüldüğü yerde uzun süre rengini korur. Kınanın ele, avuca ya da saça sürülmesine “kına yakmak” adı verilir.
ERKEK GİYSİLERİ
Başa Giyilenler: Arakçın (Terlik): Kelime anlamı “teri emen” dir. Koni şeklinde bir şapkadır. Beyaz dokuma ipliğinden çok sıkı bir şekilde dokunur ve üzerinde yöresel motifler bulunur.
Arakçın Bağı (Poşi): İpekten dokunmuş beyaz renkli bir poşidir. Kare görünümünde olup kenar ipliğinden çok sıkı bir şekilde dokunur ve üzerinde yöresel motifler bulunur.
İçe Giyilenler:
Gömlek: Beyaz patiskadan veya kül renginden pamuklu kumaştan dikilir. Yakasız veya hakim yakalıdır. Uzun kolludur. Kolları düğmeli olduğu gibi düğmesiz düz de olabilir.
Yelek: Gömleğin üstüne giyilir. Abanın kumaş ve motif özellikleri ile aynıdır. Kolsuz ve yakasızdır. Aba ile renkleri farklıdır.
Dışa Giyilenler:
Aba: 1. Kilim Aba: Geçmişi çok eskilere dayanır. Sırma ipliğinin bulunmadığı dönemlerde kilim dokuma abalar giyilmiştir. Yaka kısmı, hakim yaka olup yarım kolludur. Cepsiz bir ceketi andırır. 2. Sırmalı Aba: Yün ipliği kullanılmaz. İpek ipliğinden dokunur ve rengi genellikle kırmızıdır. Sarı sim ipliği ile arka ve kol kısımları işlenir. Kol uzunluğu dirsek boyuna kadardır.
Şalvar: Siyah renkli kalın kumaştan dikilir. İki tarafta da cepleri vardır. Ceplerin üzerine ve ayakların yan taraflarına beyaz ya da sarı ipliklerle çeşitli süslemeler yapılır. Bel ve kalça kısımları bol ve dökük olup ayak bileğine doğru daralmaya başlar.
Ayağa Giyilenler:
Çorap: Yünden örülerek yapılır. Ham yün renginde veya kök boyalarla boyanmış çeşitli renk ve desenlerde işlemeler yapılabilir. Boyu diz altındadır.
Yemeni: Kırmızı ya da siyah renkli deriden altına kösele konularak yapılan bir ayakkabıdır. Altı düz ve bazen hafif ökçeli olabilir. Ucu hafifçe yukarı doğru olanları da vardır.
Edik: Diz kapağının alt seviyesine kadar uzanan kırmızı renkte, altı kösele ya da lastikten yapılan çizme görünümündeki bir ayakkabı türüdür. Bağ, bahçe ve tarlada çalışma sırasında giyilir. Daha çok kış mevsiminde kullanılır.
Bele Bağlananlar:
Bel Kuşağı (Poşi): Beyaz renkte olup ipekten dokunur. Kare şeklinde kenarları püsküllüdür. Şalvarın üstünden bel kısmına bağlanıp püskülleri aşağıya doğru sarkıtılır.
Kaynak: KALAYCIOĞLU,M. (2011) Hatay Halk Bilimi. Hatay.Antakya Belediyesi Kültür Yayını