Zeybek halk dansları genel olarak Batı Anadolu’ya dağılmıştır. Zeybek tek kişi, iki kişi ya da grup olarak oynanmaktadır.
1. Teke Zeybeği: Ege Bölgesi'nden bütün Akdeniz Bölgesi'ne yayılan bu halk oyunu türü Anadolu köylüsünün niteliklerini, özelliklerini taşır. Teke Zeybeği’nde başlıca figürler, çiftli yürüme, tekil yürüme, dönme, çökme ve dönerek çökmeden oluşur. Teke Zeybeği, 9/8’lik ölçüyle çalınan en hızlı zeybek türü olup Sarı Zeybek, Şu Dirmilin Çalgısı, Haymanalı, Kozağaç Zeybeği gibi çok değişik ezgileri vardır. Zeybekler işlemeli şalvar, kuşak, üste cepken, başa börk giyer veya fes üzerine çevre sararlar. Silahlık, tozluk, yemeni veya çizme giyerler. Zeybek, meydanlarda davul, zurna (şimdilerde gırnata-klarnet) ile kapalı yerlerde cura, bağlama, divan sazı ve dümbelek eşliğinde oynanır. Teke Zeybeği olarak Tek Zeybek, Haymanalı, Sarı Zeybek en tanınmışlarıdır. Genellikle el hareketleri, ayak hareketlerine uydurularak oynanan Teke Zortlatması’nın ağır oynanan şeklidir.
2. Ağır Zeybekler: Zeybek oyunlarının en karakteristik oyunlarından olup, ağır bir tempoda oynanan cesaret ve sağlamlığın ifadesi olan oyunlardır. Ege zeybeklerine göre yörenin hareketliliği ve çevikliğini yansıtan bir tavırda oynanır. Alyazma, Çay benim çeşme benim, Gölhisar, Tefenni ve Gaz Amad (Kaz Ahmet) zeybekler bu türdendir. Uygulamalı ağır zeybekler genellikle Antalya’nın hemen bütün köylerinde oynanır. Alyazma, Kaz Ahmet Zeybeği bunların en tanınmışlarıdır.
3. Kıvrak Zeybekler: Daha hareketli bir zeybek türüdür. Bölgeye has bir karakteri vardır. Parmak şıklatma, diz ve topuk vurma en belirgin özelliğidir. Bir çeviklik ve ataklık vardır. Serenler Zeybeği, Bucak Serenleri bu tür oyunlardandır.
4. Kırık Zeybekler: Kıvrak zeybeklere benzer bir türdendir. Oyun içindeki eğilip, bükülme, diz kırma figürlerinden dolayı bu adı alır. Tefenni ve Denizli tarafl arında oynanan bir türdür. Karaağaç, Sarı Zeybek, Kırık Tavas zeybeği bu türdendir.
5. Kesinti Zeybekleri: Hüzün veren acıklı havaların sonuna eklenen genellikle kırık veya kıvrak zeybek türleridir. Gurbet havalarının arkasından oynanması ile bu özelliği alırlar. Kazım Zeybeği, Kazım Ağıtı'nın sonunda, Avşar Zeybeği de Avşar Beyleri’nin arkasından oynanan örneklerdir.
6. Kadın Zeybekleri: Kadın oyunları genellikle kadın tefçiler eşliğinde oynanır. Kadın oyunlarında saz bulunmadığı hallerde leğen de çalınmaktadır. Tefçi kadınlar aynı zamanda türkücü ve oyuncu kadınlardır. Kadın oyunlarına ufak oyun, ince oyun, zenne oyunu ve kırık oyun da denmektedir. Kadın oyunları düz oynanan oyunlardır. Zeybek tavrından ziyade kırılma, sallanma ve omuz hareketleri ile kırık zeybek türü hızlı oynanan oyunlardır. “İğnem Düştü Yerlere” en belirgin oynanan örneklerindendir.
7. Serenler Zeybeği: Kıvrak ve özel figürlerle oynanan bu oyundaki yere çift diz vuruş, başka bir yörenin zeybeğinde görülmez. Eğer söz söyleniyorsa oynananlar gezelemektedirler. Söz bitince oyun kısmı başlar. Teke zeybeklerinden biraz daha yavaş oynanmakla birlikte oldukça zor ve değişik figürleri vardır. 9/8’lik ölçüyle oynanan bir kesinti zeybeğidir. Bazı yörelerde davul zurna ile çalınır. Aslında Serenler Zeybeği, özel tezene vuruşu, başparmak boğması ve çift dizili figürle zeybeklerin en değişik bir türüdür.
Atatürk’ün 6 Mart 1930’da Antalya’yı ziyaretleri sırasında, köşkünün bahçesinde düzenlenen gösteride, oyunun güzelliği karşısında duygularını dile getirerek “Bu öyle yaman bir oyun ki, aynısını Ankara’nın Kostak oyununda da görmek mümkündür” demiştir. Serenler serenler, yüksek serenler (of) Ben gidiyorum mamur olsun viranlar (of) Ahret hakkın helal eylen yarenler (of) Aman Allah nedir bunun çaresi Yaktı beni kaşlarının karası Şu Burdur’dan gece geçtim, görmedim (of) On yerimden hançer yedim, ölmedim (of) Baş çeşmeden sular içtim, kanmadım (of)
Serenler’in dışında da Çiftlik Zeybeği, Avşar Zeybeği ve Kazım Zeybeği gibi kıvrak türleri vardır. Avşar Zeybeği ile Kazım Zeybeği türünde olanlara Kesinti Zeybeği de denilmektedir. Kesinti, hüzünlü havaların sonuna yapılan eklerdir.
8. Alyazma Zeybeği: Alyazma Zeybeği, 9/4’lük ölçü ile oynanır. Serenler zeybeğinden daha ağırdır. Kesinti zeybeği olup, söz söylenirken müzik ritmine uygun olarak gezeleme yapılmakta, söz bitince de oyuna girilmektedir.
9. Avşar Zeybeği: 9/4’lük ölçü ile oynanır. Yörede çok sevilen ağır zeybeklerdendir. Alanya Zeybek Oyunları Alanya, zeybek ve kaşık oyunları yöresi içinde yer alır. Kent içinde zeybek, kırsal kesimde kaşık oyunlarına ilgi çoktur. Zeybek burada bir kişi tarafından oynanır. 9 vuruşlu, aksak ölçülüdür. Alanya’da zeybek oyunları, genelde aksak ve ağır aksak usulde oynanır. Bunlar Eygaziler (Alanya Gelin Alma Havası), Hasbahçe Zeybeği, Oba Zeybeği, Osman Zeybeği ve Hacıbekri Zeybeği’dir. Çalımlı vücut hareketleri, özellikle yere diz vuruşlar bu zeybeğin köklü figürleridir. Bu oyunlardaki çalgılar kemane, klarnet, saz, cümbüş, tef, davul ve darbukadır. Alanya, Gazipaşa gibi yerler, çevresindeki komşu yerleşimlerden etkilenmiştir. Bu ilçelerde Konya Bozkır Oyunları, Anamur ve Silifke Oyunları, Antalya Teke Yöresi oyunları da oynanır. Antalya’nın batısındaki Kumluca ilçesi ve kırsalında grup oyunları yerine ferdi oyunlar oynanır. Burada en meşhur oyun Teke Zortlatması’dır. Yayla Yolları, Çiftetelli ve Kırmızı Gül oyunları ile Muğla ve Ege yöresinin oyunları oynanır.
Kaynak: Dünden Bugüne Antalya, Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya 2012.