Bugün Mersin’in Erdemli ilçesinde kalıntıları yer alan antik Elaiussa Sebaste kentine Lamas (Limonlu) Çayı’ndan su ileten sistemin ilk kez Roma döneminde yapıldığı bilinmektedir. Muhtemelen MS 1. ve 2. yüzyıllarda inşa edilen su kemerleri önceleri yalnızca Elaiussa Sebaste’ye kadar su götürüyordu. 4. yüzyıldan sonra Seleukeia’nın (Silifke) Isauria Eyaleti’nin merkezi olması, bu kente yakın olan Korykos’u da etkilemiştir. Başlarda Elaiussa Sebaste’ye bağlı bir yerleşim olan Korykos, limanı sayesinde önem kazanmıştır. Elaiussa Sebaste ise bu tarihten sonra limanının kumullar yüzünden kapanmasıyla önemini kaybetmiştir. Çok kereler onarım gördüğü bilinen su kemerleri, 5. ve 6. yüzyıllarda ise Korykos’a su iletecek şekilde uzatılmıştır. İkinci su kemerinin üstündeki yazıtta Bizans Komutanı Ilios’un adı geçmektedir ve uzatma işleminin onun döneminde yapıldığı anlaşılmaktadır.

 

Bu su taşıma sisteminin içerisinde ana kayaya oyulmuş galeriler, ana kaya oyularak veya harçlı duvar tekniğinde yapılmış üstü açık kanallar ve su kemerleri bulunmaktadır. Lamas Vadisi’nden başlayan ana kayaya oyulmuş galeri tipi kanallar topoğrafik eğim üzerinde, suyun debisini yükseltmeyecek şekilde ayarlanmışlardır. Akan suyun seviyesini sabit tutmak için, kanalın tüm yol boyunca değişmeyen bir eğim üzerinde bulunması gerekmektedir. Yamaçta bulunan bu galerilerde vadi yamacının çok dik olması, arıza, bakım gibi durumlarda dışarıdan müdahaleyi olanaksızlaştırdığı için belirli aralıklarla pencere tipi gözler açılmıştır. Bu gözler aynı zamanda bu tünel kazıları sırasında ortaya çıkan atıkların dışarı boşaltılmasında kullanıldığı gibi, havasızlık ve nemden yosun tutmasını engellemek amacıyla da yapılmış olmalıdırlar. Bu galeri tipi kanallardan sonra sistemin su kemerleri ile devam ettiği görülmektedir. Su kemerleri arasındaki bağlantılarda ise ana kayaya oyularak ya da harçlı duvar tekniğinde yapılan kanallar kullanılmıştır.

 

 

Su kemerleri dere yatağının genişliğine ve yamaçların yüksekliğine göre tek katlı veya iki katlı olarak yapılmışlardır. Kemer açıklıkları da buna göre değişmektedir. İçleri de sıvalı olan kanalların yükseklikleri yaklaşık 1,10 santimetre genişlikleri ise 1,70 santimetre kadardır. Yine kanalların üzerleri plaka taşlarla veya harçlı örtü ile kapatılmıştır. Helenistik dönemde suyun temiz kalmasını sağlamak için yapılan su kanallarının üzerini örtmüşler ve mümkün olduğu kadar da yerin altından geçirmişlerdir. Bu sayede su temiz kalmıştır; ancak meydana gelen bir arızanın giderilememesi bu sistemin dezavantajı olmuştur. Romalılar ise açık su yolunu tercih etmişler; ancak bu sistemde de kirlilik sorunu ortaya çıkmıştır. Su yolunun veya kanallarının düzenli olarak temizliği ve bakımının yapılmamasından oluşan kireç tabakasının, zamanla biriken kumların veya diğer atıkların suyun akış hızını ve miktarını azaltarak zarar vermesi nedeniyle, Roma döneminde bakım ekipleri ve bunları da denetleyen başka kontrol ekipleri oluşturulmuştur.

 

Roma döneminde en çok kullanılan yöntemlerden birisi de yer altı tünelleridir. Bir insanın rahatça geçebileceği yükseklikte olan tünellerin içinden yüzeye dikey bacalar açılmıştır. Tünel tamamlandığında açılmış olan hava bacaları, tünelin herhangi bir bölümünü denetlemeye ya da bakım için kolayca ulaşma imkânı sağlamaktadır. Suyun yer altından taşınmasının bir nedeni de su yolunun düşman saldırılarından korunması olmalıdır. Çeşitli şekillerde kente kadar ulaştırılan ve havuzlara, çeşmelere aktarılan suyun şehre dağıtımı pişmiş toprak veya kurşun künk sistemleriyle yapılmıştır. Bu sistem diğer sistemlerle birlikte Diocaesarea (Uzuncaburç) ve Ura (Olba) kentlerinde de kullanılmıştır ve tahminen MS 2'nci yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir.

 

Mersin’in Erdemli ve Silifke ilçeleri arasındaki bölgede bugün kalıntıları yer alan Uzuncaburç ve Olba kentlerinin su iletim sistemleri, bir bütün olarak bakıldığında Lamas Su Yolu’nun ilk iki sistemini oluşturur. Elaiussa Sebaste’ye ve Korykos’a su iletmek üzere ilerleyen kanal, tünel ve su kemerleri ise tarihi su yolunun üçüncü sistemidir. Günümüzde de zaman zaman, aynı hattın paralelinde tarımsal üretim yapan çiftçiler tarafından Lamas Çayı’ndan alınan sular kullanılmaktadır.

 

 

Mersin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.