İsmail Fakirullah Türbesi, Siirt’in Tillo ilçesinde yer alır. Öğrencisi Erzurumlu İbrahim Hakkı tarafından 18. yüzyılda yaptırılmıştır. Türbeye ait kule ve duvar kalıntısının oluşturduğu ışık mekanizması sayesinde her yıl ekinoks tarihlerinde astronomik açıdan etkileyici bir olaya tanıklık eden türbe, mimari ve kültürel açıdan da insanlık tarihinde son derece önemli bir eser olarak yerini almıştır.
Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü
İbrahim Hakkı Hazretleri, hocası İsmail Fakirullah’ın vefatı üzerine “Hocamın başucuna doğmayan güneşi neyleyim?” diyerek ona olan saygısını göstermek istemiştir. Hocasının defnedildiği ve planı bizzat kendisine ait olan türbenin yanına, sekiz köşeli ve on metre yüksekliğinde bir kule yaptıran İbrahim Hakkı; türbenin yaklaşık üç kilometre doğusuna ise harçsız taşlarla, penceresi bulunan bir duvar inşa ettirmiştir.
Bu duvar halk arasında Kal’e-tül Üstad yani Üstad Kalesi olarak bilinir. Işık Hadidesi veya Güneş Hadisesi olarak anılan olay, gece ve gündüzün eşit olduğu 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde vadiden yükselen güneşin bu duvara çarpması ile gerçekleşmektedir. Sadece duvarda bulunan pencereden geçen ışık, önce türbe kulesinin penceresine ve oradan da kırılmak suretiyle türbe penceresinden İsmail Fakirullah Hazretlerinin sandukasının başucuna düşmektedir.
Siirt İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Astronomik, mimari ve tasavvufi yönlerden önemli bir eser olan İsmail Fakirullah Türbesi, 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınmıştır.
İbrahim Hakkı, 1780 yılında vefat etmesi üzerine şeyhinin türbesine defnedilmiştir. Bu nedenle türbe, İbrahim Hakkı Türbesi olarak da bilinir. Türbenin etrafında dağınık olarak gelişen hazirede başta birinci derecede yakınlar olmak üzere müritler gömülüdür. Türbe günümüzde hala önemli bir ziyaret mahallidir ve her yıl burada çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir.
İsmail Fakirullah (1657-1734) kimdir?
1657 yılında Siirt’in Tillo ilçesinde doğmuştur. Yörenin tanınmış mürşitlerinden olan Fakirullah’ın hayatı hakkındaki bilgiler Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Marifetname isimli eserine dayanmaktadır.
Dinin emirlerini büyük bir hassasiyetle yerine getiren Fakirullah’ın kırk yaşında geçirdiği ruhî değişim, manevi hayata daha çok yönelmesine sebep olmuştur. Hacdan döndükten sonra bir gece yatsı namazı için camiye giderken bir kör kuyuya düştüğü ve burada mazhar olduğu manevi haller sonucunda sekiz yıl süren bir vecd ve istiğrak dönemi yaşadığı bilinir. Bu zamandan itibaren çevresinde müritler toplanmıştır.
İbrahim Hakkı Erzurumi (1703-1780) kimdir?
1703 yılında Erzurum’un Hasankale ilçesinde doğmuştur. Dini ilimlerin yanı sıra astronomi, tıp, anatomi, fizyoloji, aritmetik, geometri, felsefe ve psikoloji gibi ilimlere ışık tutan Marifetname adlı önemli eserin yazarıdır. On sekizinci yüzyılda yaşamış önemli bir bilim adamıdır. Aynı zamanda çok iyi bir şair olan İbrahim Hakkı Hazretleri, dönemin önde gelen filozoflarındandır. Çoğu Türkçe olan çok sayıda eseri bulunur.
İbrahim Hakkı, küçük yaşta babasıyla birlikte İsmail Fakirullah’ın sohbetlerine katılmış, faziletlerini ve dini hayatını yakından görerek etkisi altında kalmıştır.
Kaynaklar:
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü web sitesi. Dünya Miras Geçici Listesi, “İsmail Fakirullah Türbesi (Siirt) [2015].”
Siirt İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü web sitesi. “İbrahim Hakkı Hz. ve İsmail Fakirullah Hz. Türbesi.”
Siirt Valiliği web sitesi. “Güneş Hadisesi.”
Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi web sitesi. “Fakirullah.”
Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi web sitesi. “İbrahim Hakkı Erzurumi.”