Şehir merkezinde, sur içinde yer alan Theotokos Crysokephalos Kilisesi’nin bir manastır kompleksinin kilisesi olduğu bilinmektedir. Komnenos krallarının taç giyme yeri olması bakımından önem taşıyan kilise, 1461 yılında gerçekleşen fetihle birlikte Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye dönüştürülmüştür. Fethin sembolü kabul edilen yapı, Osmanlı döneminde Cami-i Atik (Eski Cami) adıyla anılmıştır. Günümüzde Ortahisar Fatih Camii ve Fatih Büyük Camii olarak da bilinir.
Yığma yapım sistemiyle inşa edilen yapıda kesme taş ve moloz taş malzeme kullanılmıştır. Yapı, üç neflidir. Yazılı kaynaklarda camiye çevrildikten sonra yapıya çeşitli eklemeler yapıldığı belirtilmektedir. Mihrap, minber ve minare eklenmiş; nefler, narteks, ana apsis ve dış narteks bütünüyle caminin kapalı ibadet mekânına dönüştürülmüştür. Kubbe göbeği, pandantifler ve kubbe pencerelerinin kenarlarına kalem işi süslemeler yapılmıştır.
TGA
Ortahisar Fatih Camii’nin mihrabı beyaz renk mermer ve kırmızı yumuşak taştan yapılmıştır. Sığ bir mukarnaslı kavsaraya sahip olan mihrapta mermer levhaya yazılmış tek sıra sülüs hatlı Kur’an yazısı bulunur. Mihrabın oyma tekniğinde yapılmış süslemeleri stilize bitki ve geometrik motiflerden oluşmaktadır.
Caminin ceviz ağacından yapılmış ahşap minberi tam bir sanat eseridir. Oyma şeklinde yapılmış süslemeleri ağırlıklı olarak geometrik ve bitkisel motiflerden oluşur. Aynalık kısmında hakiki kündekari, diğer kısımlarında bu tekniğin taklitleri kullanılmıştır. Üzerinde bazı tamir ve ilaveler bulunan minberin ilk yapım tarihi belirsizdir.
Caminin kuzeyinde, ana giriş kapısının sağında bulunan minare iki renkli taştan yapılmış olup tek şerefelidir. Yüksekliği otuz beş metre civarında olan minarenin bazı bölümleri Batılaşma dönemi Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtmaktadır.
Kaynak: Trabzon Vakıf Eserleri. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2024.