Cevahir Ali Efendi Camii, Aşağıçatak Mahallesi'nde, eski Yozgat–Sungurlu yolu üzerinde, yoldan tahminen 1,5 metre aşağıda inşa edilmiş olup, kırma çatılı kâgir duvarlı, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Yapı 18. yüzyıl Osmanlı ahşap yapı sanatının Anadolu’daki güzel örneklerinden birisidir. Harime giriş kapısı üzerinde bir kitabe bulunur. Kitabesine göre camii, H.1202 / M. 1788 yılında, Çapanoğlu Süleyman Bey’in vekilharcı Hacı Ahmet Ağa adına Cevahir (Cevheri) Ali Efendi tarafından yaptırılmıştır.
Camii ve mektebi külliye şeklinde yapılmış fakat mektep günümüze gelememiş, yıkılmıştır. Yapıyı çevreleyen sarı kesme taştan yapılmış avlu duvarı vardır. Avluya, batı ve doğu yönündeki yuvarlak kemerli, Çapanoğlu Camii’ nin doğu kapısının benzeri olan ufak bir kapıdan girilir. Avluya doğu kapısından, 6 basamaklı, yarım yuvarlak, merdivenle inilir. Bu merdivenin güney tarafında, yapının kuzeydoğusuna yapışık, kare kaide üzerine oturan, armudi iri topuklu, çokgen gövdeli, beyaz kesme taştan yapılmış bir minaresi vardır. Avludan harime, önü cemakanla sonradan kapatılmış son cemaat yerinden, siyah, beyaz ve kırmızı mermerden yapılmış yuvarlak kemerli bir kapıdan girilir.
Camiyi her duvarda ikişer tane, dıştan içe doğru genişleyen dikdörtgen alt ve bunların üzerindeki üst pencereleri aydınlatır. Mihrap güney duvarı ekseninde yuvarlak silindirik gövdelidir. Minber mihrabın batısında ahşap bir eserdir. Harimin kuzeyindeki mahfil, son cemaat yerinin üzerine doğru uzanarak dıştan çift katlı bir son cemaat yeri görünümü kazandırmıştır. Son cemaat yeri dışta ve mahfil içte iki büyük ahşap direkle desteklenir. Mahfile harimin kuzeybatı köşesindeki merdivenlerle çıkılır. Üst güneye doğru (kıbleye dikey) uzanan bir galeri oluşturur. Bu galeri ince uzun 7 tane sütunçelere oturur ve birbirlerine bağdadi kemerlerle bağlanır. Mahfilin orta kısmı balkon gibi güneye doğru çıkıntı yapar. Minare harim ile son cemaat yerinin birleştiği köşede bulunur ve son cemaat yerinden çıkılır.
Yapıda ahşap ve kalem işi süslemelere rastlanır. Çift sıra kasetlenmiş tavanın orta kısmı, kare şeklindeki, kat kat profillerle çerçevelenmiştir. Bu profillerin üzeri oyma ve kalem işi, bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiştir. Tavan göbeğinin orta kısmında çam kozalağına benzer bir sarkıt bulunur. Minber, çok sadedir. Korkulukları kafes oyma tekniği ile yapılmıştır. Harimdeki en güzel ahşap süslemelerden birisi de vaiz kürsüsünde görülmektedir. Vaiz kürsüsü, Korinth başlıklı, “C” ve “S” kıvrımların oluşturduğu kemerli, 4 ağaç sütunçe üzerine oturan, yan yüzeyleri kasetleme tekniği ile yapılmıştır. Motifler “C” ve “S” kıvrımlı, geometrik, naturalist ve bitkisel motiflerdir. Kalem işlerinde en çok yaldız boya kullanılmıştır. Ayrıca duvarlarda ve bazı kemer alınlıklarında madalyon içlerine yapılmış yazı motifleri de dikkatimizi çeker.
Yapı dışında pek süsleme ile karşılaşmayız. Kare kaideli, çokgen gövdeli, soğan biçimli topuklu, kademeli silmeli şerefeli, geç devir özellikli tipik minaresi ve çift katlı son cemaat yeri ile dikkatimizi çeker. Minarenin kuzey dibine Cevheri Ali Efendi kendisi için mezar yaptırmış fakat İstanbul’da ölmesi ile yerine anadan kardeşi Hacı Osman Ağa gömülmüştür. Mezarını yaptırdığı için onun hatırasına baş taşına adını ve vefat tarihini yazmışlardır.
Kaynak: Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşiv -Yozgat Müze Müdürlüğü Arşiv
Yozgat Gezilecek Yerler