KURTULUŞ SAVAŞI MÜZESİ

Kurtuluş Savaşı Müzesi (Birinci TBMM Binası)

Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası Tarihçesi

Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi Binası, 1915 yılında, İttihat ve Terakki Fırkasınca kulüp binası olarak kullanılmak üzere, Enver Paşa’nın emriyle Evkaf (Vakıflar İdaresi) mimarı Salim Bey tarafından projelendirilmiş ve projeyi yürütme görevi, dönemin İttihat ve Terakki Fırkası Ankara temsilcisi Mahmut Şevket (Esendal) Bey’e; proje yapım işi ise Kolorduda görevli olan askerî mimar Hasip Bey’e verilmiştir. Hasip Bey, binanın kâgir kısmını başarı ile bitirmiş ancak çatı ve diğer bölümler, sürmekte olan savaş ve yaşanan malzeme sıkıntısı nedeniyle yarım kalmış; Mimar Hasip Bey de Kurtuluş Savaşı sırasında şehit düşmüştür.

Milli Mütareke döneminde, Kasım 1918’de bir grup İngiliz ve Fransız askerleri Ankara’ya gelmiş, İngiliz askerleri Cebeci taraflarına Fransız askerleri ise Millet Bahçesine yerleşmiştir. Fransız askerlerinin başındaki komutan ise henüz çatısının bir bölümü örtülmemiş olan bu binaya yerleşmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkmasından sonra Ankara’da ilk ciddi protesto mitingleri başlaması üzerine İngilizler; 27 Aralık 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’ya gelmesi üzerine de Fransızlar Ankara’yı terk etmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin 23 Nisan 1920 tarihinde açılmasına karar verildiğinde, Ankara’da Meclisin toplanabilmesi için gerekli büyüklük ve donanıma sahip bir binanın bulunmadığı görülmüştür. Bu şartlar altında, inşası yarım kalan İttihat ve Terakki Fırkası Kulüp Binası’nın Meclis Binası olarak kullanılmasına karar verilerek binanın onarılması ve tamamlanması görevi de (sonradan 1. Dönem Bursa Mebusu olan) Necati Bey’e verilmiştir.

*Resimde Osmanlı Türkçesi ile Ankara Millet Meclisi yazmaktadır.

Ankara taşı olarak bilinen pembe-mor renkli yerel andezit taşıyla inşa edilen ve “Birinci Millî Mimarlık Dönemi Üslubu”nun Ankara’daki ilk örneklerinden olan bina, Ankaralıların evlerinden ve Ulucanlar’daki Numune Mektebinden (şimdiki Cumhuriyet İlköğretim Okulu) getirilen kiremitlerle, halkın özverileri ile tamamlanmıştır. 23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi olarak kullanılan bina, daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Merkezi olarak kullanılmış ve aynı dönemde kısa bir süreliğine Hukuk Mektebine de ev sahipliği yapmıştır. 1952 yılında Maarif Vekâletine (Millî Eğitim Bakanlığı) devredilmiş, 1957 yılında Bakanlık Komisyonunca alınan kararla müzeye dönüştürülmek üzere çalışmalara başlanmış ve 23 Nisan 1961 tarihinde “Büyük Millet Meclisi Müzesi” adıyla halkın ziyaretine açılmıştır.

“Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılını Kutlama Programı” çerçevesinde, Kültür Bakanlığı tarafından yapılan yenileme çalışmaları sonucu 23 Nisan 1981 tarihinde “Kurtuluş Savaşı Müzesi” adıyla ziyaretlere açılan müze günümüzde TBMM Başkanlığı bünyesinde hizmet vermektedir.

I. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılışı

23 Nisan 1920’de Ulus’taki binanın etrafında binlerce kişi Meclisin açılışını heyecanla beklemiştir. Hacı Bayram-ı Veli Camii’nde kılınan cuma namazını takiben coşkulu bir törenle açılan Meclis, 115 temsilci ile ilk toplantısını yapmıştır.

En yaşlı üye sıfatıyla geçici başkanlık görevini üstlenen Sinop Mebusu Şerif Bey’in açılış konuşmasının ardından, Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Paşa söz alarak Meclisin hangi azalardan teşekkül edeceğine dair aşağıdaki açıklamayı yapmıştır:

“Yüce Meclisiniz bildiğiniz gibi olağanüstü yetkilere sahip olarak yeniden seçilmiş saygıdeğer milletvekilleriyle, taarruz ve işgale uğramış saltanat merkezinden canlarını kurtararak buraya gelen saygıdeğer milletvekillerinden oluşmuştur. Kaçıp gelebilecek milletvekilleriyle birlikte bir Yüce Meclisin meydana getirilmesi ancak yeni uygulanan seçim tarzıyla söz konusu olmuştur. Bu anda Meclisiniz yasal olarak toplanmış bulunmaktadır.”

Meclisin 24 Nisan 1920 günü yapılan ikinci toplantısında Mustafa Kemal Paşa oy birliğiyle Meclis Başkanlığına seçilmiştir. Mustafa Kemal Paşa bu toplantıda uzun ve anlamlı bir konuşma yapmış; “Artık Yüce Meclisin üzerinde bir güç yoktur.” diyerek Meclisin önemini vurgulamıştır.

Kurtuluş Savaşı, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın başarılı yönetimi ve Birinci Büyük Millet Meclisinde alınan hayati kararlar sonucunda zaferle sonuçlanmıştır. Ayrıca; 20 Ocak 1921’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Anayasası olan Teşkilatı Esasiye Kanunu, 12 Mart 1921’de İstiklal Marşımız ve 1 Kasım 1922’de Saltanatın Kaldırılması bu Mecliste kabul edilmiştir. Öte yandan 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması, 13 Ekim 1923’te Ankara’nın Başkent Oluşu ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in İlanı kararları da bu Meclis çatısı altında alınmış; ayrıca Gazi Mustafa Kemal Paşa, yine bu Mecliste Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

(Mustafa Kemal Paşa Başkanlık Kürsüsünde, Fotoğraf üzerine suluboya)

Kurtuluş Savaşı Müzesi'nin Bölümleri

Koridor

42 metre uzunluğundaki koridorun sağ ve sol duvarlarında; Refik Epikman’ın “Atatürk Mecliste Konuşuyor” ve “O Gün”; Saip Tuna’nın “Atatürk’ün Seğmenler Tarafından Karşılanışı”; Mehmed Ruhi Arel’in “Çanakkale Savaşı”; Mehmet Sami Yetik’in “Çanakkale Savaşı Düşman Kaçtıktan Sonra” ve Cevdet Bilgişin’in “Türk Süvarilerinin Akını” isimli tablolar ile Genel Kurul Salonundaki oturumu gösteren fotoğraflar sergilenmektedir.

Mescit

1920 - 1924 yılları arasında Mescit olarak kullanılan oda. Müze girişinin sağındaki ilk odadır. Sade bir görünümü olan bu odada, halı seccadeler ve rahleler sergilenmektedir. Rahlelerin ikisi Şam işi tekniğinde sedef kakmalı, diğer ikisi ise oldukça sadedir. Odanın bir duvarında kavukluk üzerinde Kur’an-ı Kerim, diğer duvarda da 1920 tarihli sancak asılı durmaktadır.

Reis (Meclis Başkanı) Odası

Meclis Başkanı Odası olarak kullanılan oda. Koridorun sağındaki ikinci odadır. Mustafa Kemâl Atatürk’ün çalışma odası ve aynı zamanda yaver odası olarak kullanılmıştır. Sade görünümlüdür ve ilk hâli bozulmadan teşhir edilmektedir. Odada masa, hokka takımı, zil, sehpa gibi eserlerle birlikte karşılıklı duran iki halı pano ve Atatürk’ün fotoğrafı teşhir edilmektedir.

Genel Kurul Salonu

Koridorun sağında üçüncü oda olarak yer alan ve dikdörtgen formunda olan bu bölüm binanın en büyük salonudur ve Genel Kurul Salonu olarak kullanılmıştır. Tekne tavan ile örtülü olan ve ilk hâli korunarak teşhir edilen salonun ortasında Başkanlık ve Divan Üyeleri kürsüsü, kürsünün arkasında “Ve Şâvirhüm fi’l emr” yazılı levha ve kürsünün hemen önünde de Zabıt Kâtipleri kürsüsü yer almaktadır. Bu kürsünün karşısındaki sıralar Bakanlar Kurulu, yanlardakiler ise milletvekili sıraları olarak kullanılmış; sağdaki balkon kordiplomatik (elçi ve elçilik görevlileri topluluğu), soldaki balkon dinleyiciler, balkon altları ise yerli ve yabancı basın temsilcilerine ayrılmıştır.

Sıralar Muallim Mektebi (Ankara Öğretmen Okulu) ile şimdiki Atatürk Lisesinin ilk binası olan Mektebi Sultanisinden (Taş Mekteb); sonradan elektrikli hâle getirilen iki petrol lambası ile sac sobalar civar kahvehanelerden, büro malzemeleri ise resmî dairelerden getirilerek millet egemenliğine dayanan İlk Meclis Binası’nın temelleri milletimiz ile birlikte burada atılmıştır. Salonda kürsü, soba ve sıraların yanı sıra hokka takımları, çan ve Atatürk büstü teşhir edilmektedir.

İstiklal Marşı Anı Odası

İstiklal Marşımız 12 Mart 1921 tarihinde ilk meclis binası olan bu çatı altında kabul edilmiştir. İstiklal Marşı’nın kabulünün 100. Yılı anısına bu oda hazırlanmıştır.

Millî Şairimiz Ankara’da kaldığı müddetçe İstiklal Marşı’nı yazdığı Tâceddin Dergâhında ikamet etmiştir. Mütevazı şartlar altında yaşadığı Tâceddin Dergâhında kendisi tarafından kullanılan gaz lambaları, bakır sahan, çini vazo, porselen tabak ile tespih; şairin vefatından hemen sonra Heykeltıraş Ratip Aşır Acudoğu tarafından alçıyla alınan yüzünün kalıbı ve Büyük Taarruz sonrası Yunan ordusundan ganimet olarak alınan ve Türk ordusu tarafından milletvekillerine armağan edilen Avusturya yapımı Steyr marka tüfek burada sergilenmektedir. Duvar panosunda ise Mehmet Âkif Ersoy’un hayatı, şairin Millî Mücadeledeki rolü ve İstiklal Marşı’nın kabulü hakkında kısa bilgiler yer almaktadır.

Mehmet Âkif Ersoy’un vefatından hemen sonra Heykeltıraş Ratip Aşir Acudoğu tarafından alçıyla alınan yüzünün kalıbı da sergide yer almaktadır.

Katipler Odası

Koridorun sonunda yer alan bu oda; tutanak ve kanunlar kalemleri, evrak ve yazı işleri kalemi, müdür, muavin, kâtip ve memurların bir arada bulunduğu “Kalem” olarak adlandırılan odadır. Günümüzde özgününe uygun olarak düzenlenen bu odada; zabıt kâtipleri tarafından kullanılan evrak dolapları, okul sıraları, hokka takımları ve bir vitrin içerisinde bazı evrak, mühür ve kimlikler sergilenmektedir.

Haberleşme ve Silah Gücü Odası

Döneminde "Komisyonlar Odası" olarak kullanılan bu odada Millî Mücadelenin silah ve haberleşme gücü yansıtılmaya çalışılmıştır. Odada su soğutmalı ve şeritli makineli tüfekler, Büyük Taarruz sonrası Yunan ordusundan ganimet olarak alınan Steyr marka tüfekler, tabancalar, İstiklal madalyaları ile manuel telefon santrali, şifre makinesi, manyetolu telefon (sahra telefonu), mors alıcı ve verici, mors yazıcı ve arazi dürbünleri teşhir edilmektedir.

Kulis-Toplantı Salonu Uzantısı

Koridorun solundaki üçüncü odadır ve mebusların oturumlara ara verdiğinde Meclis Kulisi olarak kullanılmıştır. Bu odada 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi Binası üzerine çekilen ilk bayrak ve I. Dönem milletvekillerine ait şahsi eşyalar sergilenmektedir.

Şer’iye Encümeni Odası

Anayasa Komisyonu Odası. Koridorun solundaki ikinci odadır ve burada yasa tekliflerinin Anayasa’ya uygunluğu görüşülmüştür. Odada; Lozan Anlaşması’nın imzalandığı masa, ahşap dosya dolapları, Teşkilâtı Esasiye Kanunu’nun müsveddeleri ve İstiklâl Madalyaları teşhir edilmektedir.

Riyaset Divanı

Başkanlık Divanı odası olarak kullanılmıştır. Girişte, koridorun solundaki ilk odadır. Bakanlar Kurulu (İcra Vekilleri Heyeti) odası olarak kullanıldığı gibi, Riyaset (Başkanlık) Divanı odası olarak da kullanılmıştır. Ayrıca Gazi Mustafa Kemâl Paşa’nın zaman zaman bu odada çalıştığı bilinmektedir. Sol taraftaki panoda ilk Riyaset Divanı üyeleri, sağ taraftaki panoda ise Muvakkat (Geçici) İcra Encümenlerinin fotoğrafları bulunmakta ve Bakanlar Kurulu tarafından kullanılan hokka takımları teşhir edilmektedir.

Kurtuluş Savaşı Müzesi'ne Nasıl Gidilir?

Ulus meydanında yer alan Kurtuluş Savaşı Müzesi'ne metro, otobüs veya dolmuşlarla Ankara'nın birçok yerinden ulaşmak mümkündür. Metroyu tercih edenler Ulus durağında inerek beş dakikada, otobüs veya dolmuş seçeneğini tercih edenler ise Ulus meydanında bulunan duraklarda inerek bir kaç dakikada ulaşabilir.

Müzeyi sanal olarak ziyaret etmek için tıklayınız

Kurtuluş Savaşı Müzesi Sosyal Medya Hesapları

Facebook : @1tbmmbinasi

X : @1tbmmbinasi

Instagram: @1tbmmbinasi

Tumblr : @1tbmmbinasi

Santral: 0312 420 19 20

Müdüriyet: 0312 420 86 40

Faks: 0312 420 26 49

Kaynak: Kurtuluş Savaşı Müzesi

Fotoğraflar: Genel Kurmay Başkanlığı, Umut Köseoğlu, Bülent Yılmaz, Kurtuluş Savaşı Müzesi, TBMM

Ankara gezilecek yerler