Mutfak, Araç ve Gereçleri

Herhangi bir yemeği pişirebilmek veya servisini yapabilmek için o yemeğin özelliğine göre gerekli olan malzemeler veya araç gereçler bütününe mutfak araç-gereçleri denir. Teknolojik imkânların olmadığı veya kısıtlı olduğu yerlerde halk kendi “teknoloji”sini elinde bulunan imkânlar çerçevesinde yaratmaktadır. Özellikle Anadolu’da yemek pişirme işini kadınlar üstlendiği için bu mutfak araç-gereçleri üretilirken veya temin edilirken onların da fikirleri alınır.

Mutfak araç-gereçleri kullanım amaçları benzerlik gösterse de bulundukları bölgeye göre şekil açısından değişebilmektedirler. Genellikle mutfağın bir yanında ocak ve tandır, diğer yanında kışlık erzakın konulduğu kiler yer alır. Ocağa yakın yerlerde çuval içerisinde un, yarma, erişte, bulgur, tarhana, keşkek, fasulye, torbalara, ufak küpeciklere ve kavanozlara konularak kullanım açısından kolaylık sağlaması için el altında bulundurulur.

Mutfağın diğer bir köşesinde sergen(raflar) dizilidir. Üzerleri işlemeli, beyaz alt ve üst örtüler ile kaplıdır. Mutfak varlığa veya darlığa göre değişiklik gösterir. En üst rafta büyük kuşaneler, çorba tasları, tepsiler bulunur. Orta rafta kapaklı sahanlar, en altta testi ibrik, leğen vs. bulunur. Görüldüğü gibi mutfak araçları kullanım sıklıklarına göre yerleştirilirler. Bir yandan kaşıklık içinde tahta ve demir kaşıklar, bıçaklar, kevgir, kepçe, isiran, oklağaç bikleğeç bulunur.

Daha uzun süreli ve uğraştırıcı yemekler için kullanılan gereçler içerisinde, kuzu, kele, dolma, tavuk tencereleri, kuşane, hoşaf, çorba, pilav tabakları , boy boy kapaklı sahan, yağ tavası, iki kulpluk börek tavası, çukur çorba leğeni, hamur kesmeye yarayan sac, havan, kevgir, yoğun elek, kalbur, küçük kapaklı sahan bulunur.

Mutfak araç-gereçleri sadece kullanımları açısından değil, halk el sanatları açısından da önem taşımaktadırlar. Oymacılık, işlemecilik gibi zanaat dallarında karşımıza çıkan bu ürünler bölgelerin geleneksel yapılarına ve bölgelerde kolay ulaşılan ve işlenebilen maddelere göre değişiklik gösterirler. Ayrıca düğün, sünnet, cenaze gibi törensel uygulamalarda ve misafir ağırlanan özel günlerde genellikle günlük kullanılan eşyalar yerine özel kullanım amaçlı araç-gereçler bulundurulur. Örneğin, misafir ağırlarken günlük kullanılan eşyalar yerine, işlemeli kaşıklar daha değerli tabaklar ve yaldızlı bardaklar veya fincanlarla servis yapılır. Bununla beraber bu araç-gereçler süs eşyası olarak kullanıldıkları da görülmektedir. Bunların ince işçiliği veya kullanılan maddenin değeri ailenin maddi gücünün de bir göstergesidir.

Kaynak:

Anadol,  Cemal. Tarihten Günümüze Türk Yemekleri Ansiklopedisi – Türkiye’de İlk Defa Anadolu Yemekleri ve Saray Yemekleri, İstanbul (1995);

Evliyaoğlu, Sait ve Şerif Baykurt, Türk Halkbilimi, Ankara (1988).