Tören Keşkeği Geleneği

Kadın ve erkek gruplarının toplu olarak iş paylaşımı ve katılımıyla büyük kazanlarda ve açık ateşlerde, buğday ve etin birlikte pişirilmesiyle yapılan tören yemeğine keşkek, bu yemeğin etrafında gerçekleşen ritüellere de Tören Keşkeği Geleneği adı verilmektedir. Keşkek geleneği, toplumsal katılımın yüksek olduğu törenlerde ortak işgücü ve paylaşıma dayalı olarak gerçekleştirilen dayanışmacı bir sosyal pratiktir. Keşkek pişirilmeden önce buğday ve etin uzun süre boyunca dövülmesi ve pişirilme sırasında ise yemeğin ortak bir ritimle karıştırılması geleneğin sembolik yönlerini oluşturmaktadır.

Tören Keşkeği Geleneği, törene ilişkin kural ve ritüellerin geleneğe uygun ve düzenli olarak işletildiği Yozgat, Çorum, Çankırı, Amasya, Sinop, Adana, Erzincan, Tokat, Tekirdağ, Aydın, Muş, Muğla, Uşak, Sivas, Kırşehir, İzmir, Uşak, Antalya, Afyonkarahisar, Kastamonu gibi illerde görülmekle birlikte, Türkiye genelinde yaygın olarak uygulanmaktadır. Tören keşkeği sünnet ve evlenme düğünleri, Ramazan ve Kurban bayramları, Muharrem ayı, hayırlar, Hac ziyareti yemeği, toplu yağmur duaları ve mevlit gibi vesilelerle veya mevsimlik bir kutlama töreni olan Hıdırellez gibi özel günlerde pişirilerek dağıtılır. Keşkek töreninin bir parçasını oluşturan keşkek yemeği, evlerde veya lokantalarda törensel boyutunun dışında, bir öğün yemeği olarak da görülebilmektedir.

Özel gün ve törenlerle simgeleşen tören keşkeği geleneğindeki önemli unsurlardan biri olan keşkeğin yapım ve tüketim süreci kolektif bir nitelik taşır. Özellikle köylerde, keşkeğin malzemeleri ve yapımı imece usulüyle sağlanmaktadır. Keşkeğin ana malzemelerinden olan buğday ve et, aileye özel bir kutlama söz konusu olduğunda hane tarafından temin edilmekte, gerekli işgücü ise köy halkının katkılarıyla sağlanmaktadır. Kutlamalar, şölenler gibi topluluğun ortak törenlerinde, temel malzemeler ve işgücü, köylülerden güçleri oranında sağlanmaktadır.

Karşılıklı diyaloğun ve toplumsal ilişkilerin geliştirilmesine olanak tanıyan keşkek törenine davetli ya da davetsiz her yaştan, cinsiyetten, etnik gruptan ve kültürden kişiler ayırt edilmeksizin katılabilmektedir. Tören keşkeğine dahil olan her birey, bu kültürel ortamın bir parçasıdır.

Keşkek yapımı için gereken ağaç kepçe, tokmak, sok, çomça, şişek gibi araç gerecin üretiminin tören keşkeği geleneğinin devamlılığına paralel olarak sürdürülmesi, topluluğun yaratıcı niteliklerinin görünmesine ve gelişmesine olanak sağlamaktadır. Özel bir işçilikle yapılan taş dibek, topluluğun ortak malıdır ve topluluktaki herkes, özel bir önem atfedilen dibeğin temiz tutulmasından sorumludur. Törende kullanılan ve her yıl kalaycılık mesleğini icra edenler tarafından özenle kalaylanan büyük bakır kazanlar, sağlam ve kaliteli bir işçilik sayesinde uzun ömürlü olup, topluluğun ortak kullanımı için muhafaza edilirler. Dayanıklı ve kokusuz ağaçlardan el işçiliğiyle imal edilen büyük ağaç kepçeler, tüm sadeliğine karşın törensel keşkek yemeğinin önemli gereçlerindendir.

“Tören Keşkeği Geleneği”, 2011 yılı itibariyle UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi’ne alınmıştır.

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü