­

TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ

Türkçenin Tarihi Gelişimi

İlk izlerine Sümer kaynaklarında rastlanan Türk dilinin ilk verileri Hunlardan kalan birkaç kelimedir. Bu birkaç kelimelik veri bir kenara bırakılırsa Moğolistan’da bulunmuş olan 6 satırlık Çoyr yazıtı (687-692), Türkçenin tarihi bilinen en eski metnidir. Köktürklerden kalan Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk anıtları ise, geçmişi eskiye dayanan hacimce en büyük Türkçe metinleri ihtiva etmektedir.

7-10. yüzyıllar arasında Türkçe, Macaristan’dan Güney Sibirya’ya ve Moğolistan içlerine kadar uzanan sahada Göktürk harfleriyle yazılan bir yazılı dil olarak kullanılmıştır. Yazıtlar, Moğolistan’dan sonra en yaygın olarak Güney Sibirya’da Yenisey ve kollarının suladığı alanlarda bulunmaktadır.

Asya’da Runik harfli yazıtlar beş ana bölgede toplanmıştır. Bunlar Batı Türkistan, Doğu Türkistan, Moğolistan, Güneydoğu Sibirya ve Kuzeydoğu Sibirya’dır.

Köktürklerden sonra gelen Uygurlar, 9. yüzyıldan itibaren Tarım havzasında ve Gansu bölgesinde Göktürk, Uygur, Soğdak ve Brahmi alfabeleriyle eserler meydana getirmişlerdir. Elimizdeki kâğıda yazılı metinlerin en erken tarihlisi işte bu 9. yüzyıla, Uygurlara, ait metinlerdir. Moğolistan’da bulunan anıtlardan bazıları da Uygurlara aittir. Onlar bu anıtlara belgü ve bitig adını vermişlerdir.

Budist Türk çevresinden bugün için elimizde hem dinî, hem de din dışı zengin bir edebiyatı bulunmaktadır. Yazmaların çoğu Soğd yazısından geliştirilmiş Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Bununla birlikte doğrudan Soğd yazısıyla yazılan birkaç parça ile Brahmi ve Tibet yazısı ile yazılmış az sayıda yazma da mevcuttur.

Türk Budist edebiyatının büyük çoğunluğunu Çince, Tibetçe, Sanskritçe, Toharca ve Sogdcadan yapılmış çeviriler teşkil etmektedir. Az sayıda telif eser de mevcuttur.

10.yüzyılda Kâşgar ve Balasagun civarında ortaya çıkan yeni bir Türk kültür çevresi Kutadgu Bilig ve Dîvânü Lûgati’t-Türk gibi eserleri meydana getirmiştir.

13. yüzyılda Türk yazı dili Harezm bölgesinde merkezîleşmiştir. 13. ve 14. yüzyıllarda Türk yazı dili bu ana sahadan başka Yukarı İdil sahasında, Mısır’da ve Anadolu ile Azerbaycan sahasında kullanılmaktaydı. Anadolu ve Azerbaycan’da bu yüzyılda Oğuz ağzına dayalı yeni bir yazı dili oluşmuştur. İdil Bulgarcası, 14. asırdan sonra yerini Kıpçakçaya bırakmıştır. Mısır ve Suriye’de ise 15. yüzyıldan sonra Kıpçak Türkçesi kullanılmaz olmuştur. Kuzey ve Doğu Türklerinde Harezm Türkçesinin devamı niteliğindeki Çağatay Türkçesi, tek ve ortak yazı dili olarak 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar sürmüştür. 19. yüzyılın ortalarından itibaren ise İlminski ve Ostroumov’un çabalarıyla her Türk boyunun konuşma dilinin ayrı bir yazı dili hâline getirilmesi görüşü hayata geçirilmeye başlanır. Bu süreç 1930’lara kadar devam etmiştir. Bu çalışmaların neticesinde bugün yirmi farklı Türk yazı dili ortaya çıkmış durumdadır.

 

Tekin ve Ölmez, Türk dilinin tarihî dönemlerini şu şekilde sıralamışlardır:

1. İlk Türkçe (Başlangıçtan Milat sıralarına kadar)

2. Ana Bulgarca ve Ana Türkçe dönemleri (1.-6. yy.)

3. Eki Türkçe ve Eski Bulgarca dönemleri (6.-11. yy.)

4. Orta Türkçe ve Orta Bulgarca dönemleri (11.-16. yy.)

5. Yeni Türkçe ve Çuvaşça dönemi (16. yüzyıl sonrası)

 

Róna-Tas ise çağdaş Türk lehçelerini şu şekilde sınıflandırmıştır:

I. ÇUVAŞ

            Viryal, Anatri

II. KIPÇAK veya KUZEYBATI KOLU

1. Kuzey veya Volga Kıpçak

Kazan Tatarları

            Mişer Tatarları

            Başkurt

2. Doğu veya Aral-Hazar

            Kırgız

            Kazak

            Karakalpak

            Nogay

3. Batı veya Pontus-Hazar

            Kumuk

            Karaçay Balkar

            Kırım Tatar, Dobruca Tatar Urum veya Grek Tatar

            Karaim

III. OĞUZ veya GÜNEYBATI KOLU

            Türkmen

            Horasan

            Azeri

            Türkçe veya Osmanlıca

            Gagavuz

IV. HALAÇ veya GÜNEY KOLU

V. TÜRKİSTAN veya DOĞU KOLU

            Özbek

            Yeni Uygur

            Türki

            Salar

            Hoton

            Sarı Uygur

VI. SİBİRYA veya KUZEY KOLU

            Sibirya Tatarları

            Altay

            Şor     

Hakas

            Çulum

Tuva

            Tofalar

VII. Yakut

 

Metnin tümüne "Türkçenin Tarihi Gelişimi" isimli dokümandan ulaşılabilir.

E-Kitap / Doküman

İSLAM KÜLTÜR DÜNYASINA GEÇİŞ VE TÜRKLER ANADOLU ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜ ANADOLU’DA İLK YERLEŞMELER BULGARİSTAN TÜRKLERİNDE ETNO-KÜLTÜREL KİMLİK İFADESİ OLARAK HALK TÜRKÜLERİ DÜNYADA TÜRK EDEBİYATI DÜNYADA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ DÜNYADA TÜRKLER VE TÜRK NÜFUSU DÜZCE TANITIM BROŞÜRÜ KARAHANLILAR KAVİMLER GÖÇÜ VE DOĞU VE ORTA AVRUPA’DA TÜRKLER KIPÇAK BOZKIRLARINDA TÜRKLER KLASİK TÜRK EDEBİYATI 13. YY KOSOVA TÜRKLERİNİN HALK İNANÇLARINDA DOĞUM, EVLENME VE ÖLÜM KURTULUŞ SAVAŞI MÜZESİ BROŞÜRÜ (TÜRKÇE) KÜLTÜR ÇEŞİTLİLİĞİ İLE DÜZCE LEZZETLERİ ORTA ASYA TÜRK EDEBİYATI ORTA ASYA'DA TÜRKLER ROMANYA/ KÖSTENCE VE TULCA BÖLGESİNDE YAŞAYAN MÜSLÜMAN TATAR TÜRKLERİN GELENEKSEL MÜZİKLERİNİN İNCELENMESİ SAHA TÜRKLERİNİN İNANÇ VE UYGULAMALARINDA AV İYESİ BAAY BAYANAY TARİH İÇİNDE ANADOLU VE TÜRKLER’DE MÜZİK TÜRK COĞRAFYASI TÜRK TARİHİ TÜRK TARİHİNE GENEL BAKIŞ TÜRKÇE UYKU DUALARININ TELKİN ETTİĞİ TOPLUMSAL DEĞERLER TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ TÜRKÇENİN KONUŞULDUĞU COĞRAFYALAR TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ TÜRKİYE, BAŞKURT, TATAR VE ÖZBEK TÜRKLERİ ARASINDA TİMUR (1336-1405) TİPİ ETRAFINDA TEŞEKKÜL EDEN EFSANELER TÜRKLER VE TÜRKÇE TÜRKLERDE YILDIZ MOTİFİ VE TEKE YÖRESİ YILDIZLI ZİLİ (BURDUR MÜZESİ) ÖRNEKLERİ TÜRKLER'DEN ÖNCE ANADOLU TÜRKLERİ FARKLI COĞRAFYALARDA YAŞAMAYA İTEN SEBEPLER TÜRKLERİN ANADOLU ÖNCESİ MÜZİK GELENEKLERİ VE İSLAMİYET ETKİSİ TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLUŞU VE İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ TÜRKLER'İN MÜSLÜMAN OLUŞU VE İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ KRONOLOJİ TÜRKLER'İN MÜSLÜMAN OLUŞU VE İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ METİNLER TÜRKLERİN YARATILIŞ DESTANI İLE İSLAMÎ KAYNAKLARDAKİ MÜŞTEREKLİKLERE SENTEZİ BİR YAKLAŞIM TÜRKOLOJİ ÜZERİNE ÇALIŞAN BİLİM ADAMLARI UYGUR TÜRKLERİNDE BAZI MADDİ KÜLTÜR OLGULARI VE BUNLARIN DİNİ SİYASİ SOSYO-KÜLTÜREL İŞLEVLERİ YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE MÜZİĞİN ÖNEMİ