Xanthos (Ksanthos) Antik Kenti, Antalya’nın Kaş ilçesine bağlı Kınık köyü yakınlarında bulunmaktadır. Letoon Antik Kenti’ne 4 kilometre kadar uzaklıkta olan Xanthos, eski Likya’nın başkenti olmuştur. İsmi, Likya dilinde yazılmış kitabelerde “Arnna” olarak geçmektedir. Antik Çağ’da Likya’nın en büyük idari merkezi olan Xanthos, ovaya hâkim iki tepe üzerinde kurulmuştur. Homeros, Sarpedon yönetimindeki Xathosluların Troya savaşlarına katıldıklarını anlatır. Ancak kazılarda elde edilen buluntular şehrin iskânını MÖ 8. yüzyıldan önce götürmeye imkân vermemektedir.

 

 

Şehir, MÖ 545–546 yıllarında Pers Kumandanı Harpagos tarafından kuşatılır. Xanthoslular, kahramanca karşı koyup direnmelerine rağmen çaresiz duruma düştüklerinde, kadın ve çocuklarını öldürüp şehri ateşe vererek insansız ve harap bir şehri Harpagos’a bırakır. MÖ 475–450 arasında Xanthos, bu kez yangın felaketi ile karşılaşır. MÖ 334 yılında Büyük İskender şehri alır. İskender’in ölümünün ardından Xanthos, MÖ 309’dan itibaren Mısır Hanedanı Ptolemaiosların, ardından birçok Likya şehri gibi Suriye Kralı III. Antiokhos’un egemenliğini kabul etmek zorunda kalır. MÖ 2. yüzyılda Likya Birliği’nin başkenti olan Xanthos, MÖ 42 yılında bu kez Romalı Brutus tarafından yerle bir edilir. Ardından İmparator Marcus Antonius’un gayretleriyle yeniden imar görür. MS 1. yüzyılda Roma egemenliği altındaki Xanthos’ta, İmparator Vespasianus adına tak yaptırılır ve günümüze kalmış Roma yapılarının çoğu bu dönemde inşa edilir. Bizans egemenliği sırasında piskoposluk merkezi olan kent, bu dönemde birçok yeni yapıya kavuşur. 7. yüzyıl sonrası Arap akınları şehrin önemini yitirmesine sebep olur ve 1838 yılında Charles Fellows’un burayı keşfedip bazı kalıntıları Londra’ya taşımasına kadar ufak bir köy kimliğiyle yanı başındaki Kınık’ta yaşamını sürdürür.

 

 

Kentin iki tepesinde, iki ayrı akropol bulunmaktadır. Likya Akropolü de Roma Akropolü de değişik örgü sistemlerinin görüldüğü sur duvarları ile çevrilidir. Likya akropolünün kuzeyinde Roma dönemine ait tiyatro yer alır. Xanthos’un en ilginç kalıntıları ise tiyatronun batısında konumlanmıştır. Bunlardan biri; yüksek, dikdörtgen, yekpare bir kaide üzerindeki ölü ailesi ile yanında yer alan harpy (kadın gövdeli ve kuş kanatlı olan, ölülerin ruhlarını gökyüzüne taşıdıklarına inanılan yaratık) kabartmalarıdır. MÖ 5. yüzyıla tarihlendirilen Harpy Mezar Anıtı, günümüzde British Museum’da sergilenmektedir. Bu anıt mezarın yanında ise 4. yüzyıla ait diğer bir kaideli Likya lahdi yer alır.

 

Tiyatronun bitişindeki kare şekilli geniş alan, üç yanı dükkânlarla çevrili Roma dönemi agorasıdır. Agoranın kuzeydoğu köşesinde, Harpy Anıtı’na çok benzer, yekpare dikdörtgen gövdesinde Likya ve Grekçe dilinde yazılmış bir kitabe yer alan, MÖ 5. yüzyıla ait bir başka anıt mezar yükselir. Anıtın gövdesindeki kitabe günümüze dek bulunmuş Likya dilindeki en uzun kitabe olup, Kherei adlı Xanthoslu bir prensin serüvenlerini anlatmaktadır.

 

Roma akropolünde de birçok kaya mezarı ve kaideli mezarı yan yana görmek mümkündür. Bu alanın güney eteklerinde yer alan Aslanlı Mezar, Payava Lahdi ve Merehi Lahdi’nin kaideleri dışında tümü British Museum’da sergilenmektedir. Ören yerinde günümüz kalıntılarına çıkan rampanın sağ kenarında sadece temelleri kalmış olan, MÖ 4. yüzyıla ait tapınak planlı Nereid Anıtı da Xanthos’un British Museum da sergilenen ünlü anıtlarından bir diğeridir.

 

Likya uygarlığının özgünlüğü ve kazılarda elde edilen buluntuların önemi nedeniyle dünya mirası olarak önerilen Xanthos, ortak önemleri nedeniyle Letoon ile birlikte 1988 yılında, UNESCO Dünya Mirası Listesine alınmıştır.  

 

Kaynak: "Xanthos", Dünden Bugüne Antalya [II. Cilt], Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2012)