ÇANAKKALE Türkiye’nin en kuzeybatısındaki ili olan
Çanakkale bugünkü Biga Yarımadası ile
Trakya’nın bir kısmını kapsar. Merkez ilçe Çanakkale Boğazı’nın
kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur.
Ege Denizi ile Marmara Denizini birleştiren
doğal bir su yolu olan Çanakkale Boğazı’nın uzunluğu 68 kilometredir. Boğazın
en dar yeri Kilitbahir ile Çimenlik kalesi arasında 1250 m., ortalama derinlik
ise 45-50 m.dir. Boğazda birisi üstten
Marmara’dan Ege’ye, diğeri alttan ve tersine Ege’den Marmara’ya doğru iki tür
akıntı vardır. 260 günü rüzgarlıdır.
Çanakkale
kenti, İstanbul’un güvenliği için 1462-63 yıllarında boğazın Asya kıyısında
Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet tarafından
inşa ettirilen Kala-i Sultaniye’nin çevresinde gelişti. Kent, kalenin
inşasından sonra, kalenin yapımı sırasında bölgeye gelerek yerleşenler ile
kalenin yönetim ve hizmetlerini için gelen kamu görevlilerince kuruldu. Bu
dönemde oluşan kentin adı ”Kala-i Sultaniye” dir. Osmanlının son döneminde bu
isimle birlikte Çanakkale adı da kullanılmaya başlanmış ve kente adını veren
Kale’ye, Çimenlik adı verilmiştir. Çanakkale adının o dönemde Kala-i
Sultaniye’de gelişen çanakçılara izafeten halk tarafından verildiği kabul
edilir. 1534’de kurulan Cezair-i Bahr-i Sefit eyaletine bağlanan kent merkezi
1876 yılına kadar bu eyalete bağlı kaldı. 1876 tarihinde kurulan Biga
Sancağı’nın merkezi Kala-i Sultaniye’dir.
Kala-i Sultaniye askeri özelliğini her zaman korur. Osmanlı
devletinin atadığı vali aynı zamanda boğaz komutanıdır. 1800’lü yıllarda kentte
Müslüman Türkler, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler ve Levantenlerin barış
içerisinde kentte varlıklarını sürdürürler.
1912 yılında
başlayan Çanakkale Savaşları ve İşgal yılları süresince
zor dönemler yaşanır. Kent Çanakkale Savaşları süresince askeri yığınak
bölgesidir.
Cumhuriyet
döneminde Gelibolu ve Biga’nın bağlanmasıyla il olan Çanakkale’ye, pek çok göç
olur. Bunlardan en yoğun olanı 1924
yılındaki Büyük Mübadele ile gelen Giritliler‘dir. Bu arada kentin eski
sakinleri Ermeniler, Rumlar ve en son Yahudiler çeşitli nedenlerle kentten
ayrılırlar.
Cumhuriyet Döneminde Çanakkale
yeniden yapılandırılır ve il merkezi olur. Ayvacık, Bayramiç, Biga, Bozcaada,
Çan, Ezine, Eceabat, Gelibolu, Gökçeada, Lapseki ve yenice Çanakkale İline
bağlanır. İlçelerde ekonomi genelde tarımsal ağırlıklıdır. Çanakkale merkez
ilçe ise yüz bine yaklaşan nüfusu ile
bir tarih, turizm ve üniversite kenti olarak
her geçen gün daha gelişmekte ve
büyümektedir.
Veysel, Tolun, “Osmanlı’nın Akdeniz’e açılan
Kapısı Çanakkale”, Yapı Kredi Yayınları,
İstanbul, 2012, s. 11-12.