Manisa dolaylarının M.Ö. III. bin yılda birçok yerleşime sahne olduğunu son yıllarda gerçekleştirilen araştırmalar ortaya koymuştur. Ayrıca, günümüzde Saruhanlı ilçesi sınırları içinde kalan Alibeyli, Araplı, Hacırahmanlı ve Halitpaşa’da elde edilen “siyah cilalı” buluntular M.Ö. IV. bin yıla; Nuriye ve Ulucak’taki “kaba cilalıları” M.Ö. V. bin yıla tarihlendirilmektedir.
Magnesia’nın M.Ö. II. bin yıla ilişkin bilgileri yazılı kaynaklarda yer almıştır. Plinius, Magnesia’nın ‘Sipyleum’ diye adlandırıldığını, ama daha önceleri ‘Tantalis’ denildiğini belirtmiştir. Tantalis kenti ile mitolojik kişiliği ve tarihsel kimliği örtüşen Kral Tantalos adı arasında bir bağ kurulabileceği üzerinde durulmaktadır. Tantalos, kızı Niobe, oğlu Pelops mitolojik kişilikleri ile karşımıza çıkar. Niobe / Ağlayan Kaya doğal anıtı, Pelops Tahtı Sipil Dağı’nda bulunmaktadır.
Toteles ve Cicero’nun anlatımlarına bakılırsa, Tantalis kenti bir yer sarsıntısıyla yıkılarak sular altında kalmış, yerine Sipylos kenti kurulmuştur. Sipylos kentinin Frigler tarafından kurulmuş olabileceği üzerinde durulmaktadır. Bölgede Friglerin ve Lidyalıların egemenlik kurduğu yıllarda, Manisa tarihinde yeni bir dönemin başlamıştır. Bu dönemde Tantalis ya da Sipylos kentlerinin adı anılmaz; onların yerine“Sipylos yanındaki Magnesia” yani ‘Magnesia ad Sipylum’ kenti çıkar. “Magnesia” adı Thesselia’da Pelion Dağı’nda oturdukları söylenen Magnetler’e bağlanmaktadır. Magnesia’nın Magnetler tarafından kuruluşu söylence bağlamında dile getirilmektedir. “Magnesia’nın, eski Tantalis ve Sipylos kentlerinden 5 km daha uzakta ve vadide kurulmuş olduğu tahmin edilmektedir.
Magnesia; Lidya, Pers, Makedonya (Büyük İskender ve Diadokhlar devirleri), Pergamon (Bergama), Roma ve Bizans egemenliği altında kalmıştır. Manisa dolaylarında Hititlerin ve Friglerin etkisi görülmüştür. Manisa’nın Akpınar mevkiindeki Kybele kabartması Hititlere aittir. Kaya mezarlarının varlığı Frig etkisinin buralara uzandığını göstermektedir.
Manisa, Saruhan Bey tarafından 1313 yılında Bizanslılardan alınmış, Türk egemenliğinde seçkin bir şehir konumuna yükselerek varlığını sürdürmüştür. Saruhanoğulları Beyliği’nin başkenti olarak tarih sahnesine yeni bir kimlikle çıkmıştır. Özellikle Saruhanoğlu Muzafferettin İshak Bey dönemindeki başkent Manisa, anıtsal yapılarla donatılmıştır.
Manisa 1410 tarihinde Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır. Osmanlılar Döneminde Manisa, Sancak merkezi olarak adını duyurmuş, 1437 – 1595 tarihleri arasında Osmanlı şehzadeleri tarafından yönetilmiştir. Ünlü padişahlardan II. Murad, Fatih, Kanuni, II. Selim, III. Murad, III. Mehmed Saruhan Sancakbeyi olarak görev yaptıktan sonra buradan tahta çıkmışlardır. Şehzadeler dönemi Manisa için bir “İkbal Devri” olmuştur. Kent anıtsal yapılarla süslenmiş, Batı Anadolu’nun en önde gelen siyaset, eğitim ve kültür odağı durumuna gelmiştir. Bundan dolayı da “Şehzadeler Şehri” sanıyla anılmıştır. İmparatorluğun duraklama dönemiyle birlikte, Manisa’da da ticari ve sosyal hayatın sönükleşmeye başladığı görülmektedir.
17. Yüzyılın başından itibaren Manisa ve yöresinde eşkıyalar türemiştir. Bunun yanısıra isyanlar, depremler, yangınlar ve kötü yönetim halkın huzurunu kaçırmıştır. Bir liman kenti olarak İzmir’in ön plana çıkmaya başlaması bu döneme rastlamaktadır. Ayanlardan Karaosmanoğulları Batı Anadolu’da Aydın, Manisa ve İzmir yöresinde yüzyıldan fazla bir zaman egemen olmuşlar, bölgede eşkıyalık hareketlerini önleyerek görece bir huzur ortamı sağlayabilmişlerdir. Karaosmanoğulları döneminde Manisa’ya; başta Muradiye Kütüphanesi, Yenihan ve Çeşnigir Kütüphanesi olmak üzere birçok eser kazandırılmıştır.
Manisa, 25 Mayıs 1919’da Yunanlıların işgaline uğramış, tarihin en karanlık ve acı günlerini yaşamıştır. Kurtuluş Savaşı’nda kaçan düşman tarafından ateşe verilen yerleşimlerden biri olmuştur. 8 Eylül 1922’de kurtarıldığında kent adeta bir “yangın yeri” görünümündedir. Bu arada Alaşehir, Salihli, Ahmetli ve Turgutlu ilçe merkezleriyle yakın köyler de yakılıp yıkılmıştır. Cumhuriyet ile birlikte, Manisa da yeni tarihi süreçteki yerini almıştır. 1923 yılında bütün mutasarrıflıkların vilayet sayılması üzerine Saruhan Sancağı da vilayet kimliğini almış, 1927’de ‘Saruhan’ adı ‘Manisa’ olarak değiştirilmiştir.

Manisa Rehberi 2012, Manisa Valiliği Kültür Tanıtım Yayını.